Aküfer, Akifer Nedir?

Akifer

Yeraltı suyu, yer kabuğunun yapısını teşkil eden ve geçirgen özelikteki jeolojik formasyonlar içerisinde bulunur. Yağış sonrası sızma ile su yeraltında geçirimsiz tabakaya kadar iner ve akifer denilen su depolarında saklanır. Yeraltı suyu taşıyan bu tabakalara akifer denir.

Akifer, Aküfer komşu olduğu katmanlara göre permeabilitesi çok daha yüksek olan ve ekonomik olarak elde edilebilecek derecede bol yer altı suyu sağlayabilen jeolojik katmanlardır.

Akifer su anlamına gelen “Aqua” ve taşıyan anlamına gelen “Ferre” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelir. Akiferler, alt ve üst kısımlar geçirgen veya geçirimsiz tabakalardan oluşan ve yar altı sularını taşıyan tabakalardır. Akiferler bu tabakaların durumuna göre isim alırlar. En çok bilinen ve üzerinde çalışma yapılan üç çeşit akifer tipi vardır. Bunlardan, alt ve üst kısımları tamamen geçirimsiz tabakalardan meydana gelen akiferlere basınçlı akifer denir. Yeraltı suyunun üst yüzeyi hava ile temas halinde ise buna basınçsız akifer denir. Üçüncü bir halde ise, alt ve üst tabakalardan en az birinde sızma vardır ve buna sızdırmalı akifer denir.

Akiferlerin suyu depolayabilme ve iletebilme gibi iki temel özelliği vardır. Bu özelliklerden birisi veya her ikisi olmadığı takdirde akiklud, akifüj veya akitard isimli değişik tipte hidrojeolojik oluşumlardan söz edilmektedir.

Akiklud

Boşluklarından çok yavaş hızla su alabilen, geçirgenlik hızları sebebiyle doygunluk derecesine çok uzun zamanda ulaşabilen ve içerdikleri suyu ancak uzun süreli konsolidasyonla ileten jeolojik ortamlara Akiklud adı verilmektedir. Yeraltısuları jeolojisi açısından bu ortamları geçirimsiz kabul edebiliriz. Killi zeminler akiklud için iyi örnektir.

Akifüj

Akifüj boşluksuz veya içerdiği boşluklar arasında bağlantı olmayan jeolojik ortamlardır. Bu ortamlarda yeraltısuyu bulunmadığından akım yoktur ve geçirimlilik pratik olarak sıfırdır. Bazalt, granit ve kuvarsit akifüjlere örnektir.

Akitard

Boşluklarına uzunca bir sürede aldığı suyu düşük bir hızla iletebilen jeolojik ortamlardır. Akitardlar akifer ve akiklud arasındaki bir geçiş ortamını tanımlar.

Akifer Türleri

Akiferler yeraltısuyu basınç durumu, hidrolojik şartlar ve yeraltı jeolojik oluşumlarına göre sınıflandırılır. Yeraltı suyu çalışmaları için jeolojik tabakaların sayıları, tip ve alansal olarak genişlikleri önemli jeolojik faktörlerdir. Hidrolojik açıdan ise, dolaylı ve dolaysız besleme durumları önem arz eder. Yeraltısuyu basıncına gelirsek, atmosfer basıncına eşit veya büyük olabilir.

 

Serbest Yüzeyli Akiferler (Basınçsız)

Serbest yüzeyli akiferler, su ile doygun jeolojik tabaka üzerinde geçirimsiz tabaka bulunmayan ve atmosfer basıncına açık olan yapılardır. Bu tür bir akiferde kuyu açılacak olursa, su tablasının üst seviyesi ile kuyunun statik seviyesi aynı kotta yeralır.

Serbest yüzlü akiferlerde akımın analitik izahı, yeraltısuyu akımının kuyuya doğru yaklaşmasıyla doygun akifer kalınlığının düşmesi ve bu durumun ortaya çıkardığı değişimlerden dolayı oldukça zordur. Bu durumda akım çizgileri de birbirine paralel değildir. Sızma yüzeyinin bulunması sınır şartlarının karmaşık hale gelmesine sebep olur.

Basınçlı Akifer

Basınçlı akifer için en az üç tabakanın varlığından söz edilmelidir. Doygun jeolojik tabakanın üstünde basıncın ortaya çıkması için geçirimsiz bir tabaka bulunmalıdır. Geçirimsiz tabakalar sayesinde su bu tabakalar içerinde belli bir basınç altında depolanabilir. Bu tür bir akifer yapısı içerisinde kuyu açarsak kuyu içerisindeki su seviyesi akifer üst kotundan daha yukarıya çıkar. İki akifüj, geçirimsiz tabaka, arasına sıkışan yeraltı suyu ilave basınca maruz kalır. Yeraltı suyuna uygulanan bu basınç ile akifer içerisinde her noktadaki su basıncı atmosfer basıncının üzerindedir.

Sızdırmalı Akifer

Su temin edilen bir akifere, komşu yarı geçirgen (akitard) akiferlerden yeraltısuyu giriş çıkışı söz konusu ise bu akiferlere sızdırmalı akifer denilir. Doğada yaygın şekilde bulunur. Yarı geçirgen tabakaların geçirgenlikleri küçük de olsa, sızma alanıyla orantılı olarak belli bir süre su çekilmesinden sonra suyun tamamı komşu olarak belirtilen akiferlerden sağlanabilir.

Bir sızdırmalı akiferde kuyudan Q debisi çekildiğinde bu su, akifer içinde hidrolik yük kaybı dolayısı ile sıkışmış suyun genişlemesinden ve komşu tabakalardan sızma yoluyla gelir. Kuyunun debisi, başlangıçta tamamen suyun genişlemesi ile akiferden, daha sonra ise zamanla bunun yerini alan sızmalardan ve çok uzun süre sonrada (geç zaman, dengeli akım) sadece sızmalardan meydana gelir