Bulon (Cıvata) Nedir? Bulonlu Birleşimler, Yüksek Mukavemetli Bulon

Bulon (Cıvata); silindirik gövdeli, altı köşeli bir geometriye sahip başlıklı, ucunda spiral diş açılmış kısmı bulunan bir çelik birleşim aracıdır. Deliğine konduktan sonra diş açılmış ucu altına pul (rondela) yerleştirilir ve somunu takılarak sıkıştırılır.

Bulonlu birleşimler;
Çelik yapı elemanlarının fabrikada sürekli profesyonel denetim altında yapılan kaynak işlemi, bulonlu birleşimlere göre kullanılacak malzeme miktarının %10′a kadar azalmasını sağlayabilmektedir.

Ancak kaynaklı birleşimler yerine bulonlu birleşimlerin tercih edilmesi:

Kaynak işleminde kalifiye işçi gerektirmesi,

Yatay ve dikey olarak kaynak yapım zorlukları,

Soğuk havalarda kaynağın çatlama riski,

Sahada yeterince kontrol edilememesi gibi sakıncaları nedeniyle montaj gerekliliği veya kolaylığı için yapılanlar dışında taşıyıcı kaynakların şantiyede yapımı önerilmez.

“ShopWelds, Site Bolts–Fabrikada Kaynak, Şantiyede Bulon”

Yetersiz veya kötü şantiye koşullarında yapılacak hatalı kaynağın tehlikeli sonuçlara yol açabileceği tasarım ve üretim sürecinde akıldan çıkarılmamalıdır. (Bulonların Akma ve Kopma Gerilmeleri)

Bulonlu birleşimlerin:
-Elektrik veya jeneratöre gereksinim duyulmaması,

-Montajın zor hava koşullarında bile kolaylıkla yapılabilmesi ve

-İşçilik hatalarını en aza indirmesi nedeniyle tercih edilebilirliği artmaktadır.

Örneğin; elemanların birleşim bölgelerindeki bulon deliklerinin konumu ve sayısının aynı olmadığı durumda kullanılmayan delikler işçiyi ve kontrolünü (mühendisi) uyaracak, delik konumlarının farklı olması durumunda ise montaj yapılamayacaktır. Öte yandan, çelik çerçeveli yapıların depreme dayanıklı olması bakımından da; kararlılık bağlantılarının sünek davranışı sağlayacak biçimde düzenlenmesinin yanısıra elemanların birleşiminde davranış bakımından uygun görülmeyen kaynak yerine öngermeli yüksek dayanımlı bulonların kullanılması mümkün olabilir.

YÜKSEK MUKAVEMETLİ BULON

1950 yıllarından itibaren yüksek mukavemetli bulonların çok katlı yüksek yapılarda perçinlerin yerini alması konusu ciddi olarak düşünülmeye başlanmıştır. Bu bulonların yumuşak çelikten (mildsteel) üretilen bulonlara göre yaklaşık iki misli daha fazla çekme mukavemetine sahip olması nedeniyle, demiryolu endüstrisindeki gelişmelere paralel olarak demiryollarında ve köprülerinde ve ağır makina endüstrisinde yüksek mukavemetli bulon kullanımına neden olmuştur. (Bulon Montajı Tipleri – Sıkma Yöntemleri)

Yüksek mukavemetli bulon uygulamasının en önemli avantajı, bulonlara uygulanabilen dönme momentleri ve bunun sonucu olarak bulon ekseni doğrultusunda ortaya çıkan “öngerme kuvveti” nedeniyle birleştirilen yüzeylere uyguladığı basınç kuvvetidir.
Birleşim yüzeyleri arasında oluşan basınç gerilmeleri ve oluşturduğu sürtünme kuvvetleri, birleşime önemli miktarda yük taşıma kapasitesi kazandırmaktadır. Böylece yükler kirişten kolona veya kirişten kirişe, kayma ve ezilme mekanizmalarından çok sürtünme ile aktarılır.

Ülkemizde de üretilmekte olan yüksek dayanımlı (HV) bulonların:
Birleşimlerdeki bulon sayısını en az yarıya indirebilmesi ve yeni şartnamelere göre delik toleransının büyük olması gibi önemli avantajlarıda bulunmaktadır. Ayrıca, yeterince sıkıldığında uç bölümü kopan (çekme kontrollü) bulonlar denetimi kolaylaştırmaktadır