Büyük Açıklıklı Tarihi Yapılar

Sanayi Devrimi’ne kadar geçen tarihi süreçte; ahşap, taş ve kerpiç gibi geleneksel malzemelerin kullanımı ile basit yöntemlerle açıklık geçilen sistemler kullanılmaktadır. Bu malzemelerle geçilen açıklıklar malzemelerin boyutlarına bağlı belirli sınırları olan, yanyana getirilerek oluşturulan konstrüksiyonlardır. Bu tür açıklık geçilen uygulamaların başında Stonehenge, Dolmenler, Iglolar yer almaktadır.

Erken Dönem Açıklıklı Yapılar

Stonehenge

İngiltere’nin Salzberi bölgesinde bulunan “Stonehenge”  eserinde çok büyük taşlar dikey şekilde düzenlenmiş ve diğer taşlar, dikey taşların üzerine tavan gibi yerleştirilerek bir mimari yapı oluşturulmuştur.

Dolmenler

Dolmenler, toprak üzerine dikilmiş dikey sütunlar ve bunların üzerlerine yerleştirilen yassı taşlardan meydana yapılardır. Genellikle mezar amacıyla inşa edilmişlerdir.

Iglolar

Göçebe bir yaşam tarzı benimseyen Eskimolar, -50 santigrat derecede zorlu yaşam şartlarına alışkın topluluklar haline geldiği gibi geçimlerini ve beslenme ihtiyaçlarını da avlanarak gidermekte, yazın hızlıca kurdukları çadırlarda, kışın ise kar bloklarından oluşan İglolarda yaşamaktadırlar.

İglo; bazı Eskimoların sürekli bazılarının ise sadece av dönemlerinde geçici olarak içinde barındıkları yaşam birimidir. İglo denilen kar barınakları, İnuitlerin zorlu koşullara nasıl adapte olduklarını ve içinde yaşadığı çevreyi en pratik şekilde nasıl kullandıklarına dair en güzel örneklerden biridir.

İglo yapımı için oldukça sert bir kar gerekir, yapılacağına karar verilen bölge belirlenir, bu bölgenin büyüklüğüne göre ise bir plan yapılır, sert bir zemin bulunduktan sonra İglonun kurulacağı yer iki metre aşağı doğru kazılır. Yaklaşık kırk santimetre eninde, yirmi santimetre boyunda kardan bloklar oluşturulur.
Kazılan yerin etrafına eğimli sert kar bloklarını üst üste yerleştirerek ve boşlukları kar ile kapayarak ardından sulayarak blokların birbirini tutması sağlanır

Yakın Dönem Yapılar

Pantheon Tapınağı

Doğal çimento ile yapılan betonun kullanıldığı dönemlerde büyük açıklıklar kemer, kubbe ve tonozlarla geçilmiştir. Pantheon Tapınağı beton kasetli kubbesiyle 18. Yüzyıla kadar dünyanın en büyük kubbesi özelliğini taşımaktadır.

Ayasofya Kilisesi

İstanbul’ da yer alan Ayasofya Kilisesi büyük açıklıklı dini yapı örneklerinin başında gelmektedir. Merkezi kubbesi, dairesel kubbeden kare plana geçişi sağlayan pandantiflerin üzerinde taşınmış, alt kattaki tonoz ve kemerlerin yapımında beton kullanılmıştır.

Coalbrookdale Bridge

Sanayi Devrimi’yle çelik, cam ve betonarme malzemelerin kullanımı ile ortaya çıkan farklı işlevli büyük açıklıklı yapılar gelişmiş strüktür sistemleriyle çözümlenmeye başlanmıştır. Dökme demirden inşa edilen Coalbrookdale Köprüsü Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan büyük açıklıklı yapı örneklerinin başında gelmektedir.

Crystal Palace

Crystal Palace ise prefabrike dövme demir ile camdan oluşan 91.974 m² alana sahip büyük açıklıklı yapıların ilk örneklerindendir.

Beton ve çelik malzemenin birlikte kullanımı oluşturulan betonarme sistemler ortaya çıkmış, prefabrike, öngerilmeli ve argermeli sistemlerle büyük açıklık sınırları giderek genişlemiştir. Gelişmiş ahşap malzemeli sistemler, asma sistemler, membran sistemler gibi birçok yeni sistem teknolojik gelişmeler doğrultusunda büyük açıklıklı yapılardaki sınırları zorlamaktadır.

Betonarme söz konusu olduğunda August Perret, Maillart, Eugene Freysinnet, Pier Luigi Nervi vb. kabuk mimarisinin gelişiminde, Dischinger, Felix Candela, Eduardo Torroja, Uzay kafes sistemlerin gelişmesi ve yayılmasında Konrad Wachsmann, Dr. Ing. Max Mengeringhausen, Jeodezik kubbelerde Buckminster Fuller, Membran (çadır) sistemlerde Frei Otto ve Walter Bird, Pnömatik sistemlerde Peter Strohmeier gibi isimlerin yeni taşıyıcı sistemlerin gelişmelerine olan kişisel katkıları büyüktür.

Kaynaklar:
Sanaz POURNADERI-XX. YÜZYIL SONRASI MİMARİ HEYKEL İLİŞKİSİ
MEHMET YAZICI-BÜYÜK AÇIKLIKLI AHŞAP VE BETONARME YAPILARIN MİMARİ VE STRÜKTÜREL AÇIDAN KARŞILAŞTIRILMASI