Demiryolunun Temel Öğeleri, Etkileşimleri ve Sınıflandırılması

Demiryolunun Tanımı

Bir yerden bir yere madeni bir yol üzerinde, mekanik bir göçle hareket ettirilen madeni tekerlekli araçlar içinde, insan ve eşya taşınmasını sağlayan tesislerin tümüne birden demiryolu denir.

Bu tanımdan anlaşılıyor ki, demiryolu yalnız ray, travers ve balasttan ibaret olmayıp, bunlarla birlikte

■ İstasyon tesisleri,

■ Arabalar,

■ Emniyet ve sinyalizasyon tesisleri gibi taşıma işine yardımcı tüm tesislerin oluşturduğu bir bütündür.

Demiryolunun taşıma işlemini gerekli niteliklerle sağlayabilmesi için taşımaya ilişkin tüm tesislerin yeterli ve uyumlu olması gerekir.

YOL-TAŞIT ETKİLEŞİMİ VE BUNDAN KAYNAKLANAN ÖZELLİKLER

Taşıttan etkilenerek ortaya çıkan yol özellikleri ve benzeri biçimde yoldan etkilenerek belirlenen taşıt özellikleri şu şekildedir:

1- Ray ve tekerlek madenidirler. Bu nedenle ray ile tekerlek arasındaki sürtünme azdır. Dolayısıyla aynı taşıma hizmeti için gerekli enerji miktarı da düşüktür.

Rayla tekerleğin arasındaki sürtünmenin az olmasından dolayı demiryolu hatlarının eğimleri küçüktür. Küçük eğimli güzergâhların araziye uyumu güç olduğundan yapım maliyeti yüksek olabilir.

2- Demiryolu taşıtlarının dingilleri sürekli birbirlerine paralel olduklarından küçük yarıçaplı kurbaları geçişte zorlanırlar. Bu nedenle demiryolu hatlarında kurba yarıçaplarının büyük olması istenir. Aksi halde geçiş güçlüğüne de bağlı olarak direnim kuvvetleri ve enerji tüketimi artar. Kurba yarıçapının büyüklüğü, rayın küçük yarıçaplara uygun olarak bükülebilmesi güçlüğünün de bir sonucudur.

3- Taşıt tekerleklerinin raylar üzerinde hareketlerinde raydan çıkmamaları ve hareket güvenliğinin sağlanabilmesi için tekerleklere “buden” denilen bir çıkıntı konulur.

Bu özellikleri uzatmak mümkündür. Ancak, özet olarak, yol ile ilgili olarak ifade edilebilecek özellik: yolun eğiminin küçük, kurba yarıçapının da büyük olmasıdır. Büyüklük ve küçüklük karayoluna göre durumu belirtmektedir.

DEMİRYOLLARININ SINIFLANDIRILMASI

Arazi durumuna göre eğim büyüklüğünün değişiminden ötürü

■ Düz arazi demiryolları,

■ Arızalı arazi demiryolları,

■ Dağlık arazi demiryolları ve

■ Dağ demiryolları olarak sınıflandırılabilir.

Bu sınıflandırmaya karşı gelen eğimler sırasıyla < %3-4, %4-15, %15-25 dir.

Ayrıca taşıma uzaklığı ve ilgili olduğu trafik grubuna göre

■ Kentler arası (uzak mesafe) demiryolları

■ Banliyö demiryolları

■Kent içi ya da metrapoliten demiryolları (tramvay, metro)

Çekim kuvveti kaynağı ve bunun uygulama biçimi açısından da bir sınıflandırma yapılabilir.

■Eğer treni oluşturan arabalar dizisi, üzerinde çekim kuvvetinin üretildiği özel arabalar yani lokomotiflerle çekiliyorsa buna “lokomotiflerle çekim” diyoruz. Aksi halde otoray ya da otomotrisler söz konusudur.

■ Çekim kuvveti lokomotif içindeki buhar makinesi yardımıyla elde ediliyorsa buharlı çekim, dizel motoru ile elde ediliyorsa dizelli çekim, elektrik yardımıyla elde ediliyorsa elektrikli çekim söz konusudur. Elektrikli çekimde sabit bir merkezde üretilen elektrik akımı hat boyunca taşınarak ve bu hattan alman akım lokomotifteki elektrik motoruna verilmek suretiyle çekim kuvveti elde edilir.

Hat genişliğine göre;
Normal hatlı (1435mm),
Geniş(>1435mm),
Dar(<1435mm) hatlı demiryolları bulunmaktadır.