Deprem Sönümleyiciler (Sarsıntı Sönümleyiciler)

Deprem Sönümleyiciler araçlardaki sarsıntı sönümleyicilere benzer. Özellikle yumuşak katlı yapılarda, (Giriş dikmeler üzerinde, duvarsız) dikmeler arası söndürücü yerleştirilerek ya da deprem perdesi olmayan yapıların alttan üste doğru çapraz olarak takarak yapı güvenceye alınabilir. Sarsıntı sönümleyicileri, deprem yalıtıcılarından ayrılığı, temel ile taşıyıcıların ilişkisini ayırmak için kesme işlemine gerek duyulmamasıdır. Bu düzenek başlıca İstanbul Atatürk uçuş alanı, San Francisco, Oakland bay bridge köprüsüne, San Bernadino Hastanesine takılmıştır. İlk kez ABD’nin uzayda kullandığı bu düzenekte, kıvamlı sıvının düzenek içine yeniden doldurulması, akması söz konusu değildir. Bu düzeneğin sönümleme becerisi 1 ile 3 kata çıkabilir.

A-Kıvamlı Sıvılı Duvar Türü Sarsıntı-Deprem Sönümleyiciler (VDW)

İki parçadan oluşur. Biri içinde kıvamlı sıvı doldurulmuş olan uzun bir tekne duvar, diğeri bunun içinde kayan T-biçimli üstü taranan çivili parçadır. Hem küçük, hem de yatay ve düşey doğrultudaki güçlere karşı dayanımlıdır.

B-Döner Sarsıntı-Deprem Sönümleyiciler (GDW)

Bu düzenekte, bilyalı vida kullanılarak doğrusal vuruş, yuvarlak bir dönüşe çevrilerek çok büyük bir sönümleme gücü elde edilir. Bu yöntemle eksenel hız çok artırılır. Artırılmış hızla devinen kıvamlı sıvı daha büyük bir sönümleme becerisi kazanır. Böylece sönümleme gücü döner devinimden yeniden doğrusal gidişe dönüşme eylemi sırasında daha da artar. Sönümleme gücü, sıvının kıvamı, vidanın çapı ve uzunluğu değiştirilerek kolayca ayarlanabilir.

C-Vuruş Emici Sarsıntı-Deprem Sönümleyiciler (PSA)

Bu düzenek, bir pistonun her iki yanındaki gözelerin bir boru ile birleştirilmesinden oluşan yağlı bir sönümleyicidir. Kıvamlı sıvının hızı artırılarak çok büyük bir sönümlemeye ulaşılır. Ayrıca pantograf yükselteç kullanılarak söndürme becerisi artırılabilir. Deprem dalgası geldiğinde yapı bir öne bir arkaya gider gelir. Yapı, olağan konumu alan en büyük ayrılmayı gidişi yaptığında dikmelere binen gerilme doruk noktasındadır. Tam bu durumda, esneyen dikmeler geldiği konuma doğru ters yönde geri dönmek isteyecektir. Eğer yapıya sıvılı sönümleyici takılırsa bu aramada yapıda olacak en büyük bükülmeyi özümleyecek ayrışmayı sıfıra indirecektir. Çünkü, dikmeler ters yönde iken, sönümleyicinin vuruş hızı sıfıra gidecektir. Yapı ters yönde esneyerek ilksel durum olan dikey konuma geri gelirken, en büyük hızda en büyük sönümleme gücü olur.

Ayrıca bu aşama dikme gerilmelerinin enküçük olduğu durumdur. İşte bu evre dışı aşama tepkisi kıvamlı sıvı sönümleyici tasarımı için istenen tasarım koşuludur.

Deprem sırasında yapıda ne ölçüde sönümleme gerekli olduğuna gelince, bir yapının olağan iç taşıyıcıları, eşik değerin %1 ile %3 sönümleme özelliğini başlangıçta edinmiştir. Ne var ki sönümleyiciler takıldığında, yapı eşik değerin %20’si ile %25’ini karşılayabilecek bir sönümleme düzeyine erişir. Bunu %50’ye bile çıkarmak olasıdır. Ancak bu işlem tutarı çok arttırır. Buna gerek yoktur.

D-Kurşun Katmanlı-Kauçuk Sarsıntı-Deprem Sönümleyici (FLR)

İlke olarak kurşun çekirdekli kauçuk yalıtıcılara benzer ancak kurşnun yoğruk yamulmasından yararlanılarak gerilmeyi özümlemesi için kullanılır.

Neden deprem sönümleyici kullanmalıyız?