Eyvan ve Revak Nedir? Nerelerde Kullanılır?

1. Eyvan Nedir?

Eyvan, üç tarafı kapalı, bir cephesinin güneş ışınlarının girmesi için tüm genişliği ile açık halde bulunduğu, üstü tonoz şekline örtülmüş, zeminleri yerden yüksek mimari alanlardır. Eyvanlar,üç tarafı ve üstü kapalı olan, mahrem mekanlar olan yaşama birimleri arasında, bir yarı mahrem odalara dağılım mekanı ve yaz mevsimi için gölgeli serin dinlenme yerleridir.

Eyvan, geleneksel evlerde kullanılan değişik özellikleri açısından tasarımda önemli yeri olan orijinal bir mekandır.  Bir yapı blokuna ek yapılarak ev genişletilmek istendiğinde kullanılır. Yaşama birimleri ile çeşitli biçimlerde bir araya gelebilir. Daha çok tercih edilen, kare ve dikdörtgen yaşama birimleri ile beraber kullanılmasıdır. Derinliği, aralarında bulunduğu yaşama birimlerinin birim sayıları kadardır. Bu en fazla 2, nadiren 3 birim olabilir. Eyvanın genişliği, bir kare kapalı birimin genişliğinden daha dardır.

Eyvanın genel kullanım amacıyla ilgili olarak, açık olan cephesinden dışarıyı izlemeye imkân veren seyirlik bir alan olarak tanım yapılabilir.

Bir eyvanın ölçüsü yaklaşık olarak; ‘1 m – 12 m’ arası derinlikte ve genişlikte, en az iki katı ‘2 m – 4 m’ en çok dört katı ‘24 m – 48 m’ arası yükseklikte ve zeminden bir veya birkaç basamak yüksekte olmalıdır. Bu bağlamda eyvanın tanımı için özetle; geniş bir alana bakı konumu müsait olacak şekilde zeminden biraz yüksekte, belirli ölçülerde derinliğe, genişliğe ve yüksekliğe sahip, üstü örtülü her yapı birimi birer eyvan olarak değerlendirilebilir.

1.1. Eyvanın Kullanımı

Eyvan; mimaride bir birim olarak belirdikten sonra zamanla pek çok yapı türünde beğenilerek kullanılan bir öğe haline gelmiştir. Kimi zaman devletlerin misafir kabul odasının simgesi olarak, kimi zaman yönetici konumunda bulunan kişilerin halk ile buluştuğu yerlerde hükümdarın itibarını artırmaya yönelik dikkat çekici bir birim olarak, kimi zaman konut mimarisinde zenginliğin göstergesi olarak, kimi zaman ise yönelme alanını belirleyen bir fonksiyonda kullanılmıştır. Eyvan, zaman içerisinde geniş anlamlar üstlenmiş ve diğer mimari birimlerde de başka amaçlar için kullanılmıştır. Bunlar arasında cami, medrese, çarşı, han, zaviye, hamam, konak, köşk ve konut mimarisi gelmektedir.

Bilim dünyasında eyvanın doğduğu kültür olarak ekvatorun sıcak iklime sahip güney bölgeleri kabul görmektedir. Gerek Mezopotamya bölgesi, gerek Orta Asya’nın güney kesimleri gerekse Arabistan bölgesi bu bağlamda sıcak bölgeler olarak değerlendirilmektedir. Bu da bizlere eyvanın ilk olarak sıcak iklim bölgelerine göre uyarlandığını ve daha sonra etkileşim içerisinde bulunduğu kültürlere geçtiğinde kapalı mekânlarda da geleneği sürdürdüğünü göstermektedir. İklimin mimari üzerindeki etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Her medeniyet benimsediği kültürel anlayışı uygulamada iklim faktörünü öncelikli olarak değerlendirmiştir.

2. Revak Nedir?

Revak; bir yapının cephesinde bulunan ya da iç avlusunu çevreleyen, üzeri, kagir ya da ahşap malzeme ile inşa edilmiş kubbe, tonoz ya da düz döşemelerle kaplı, yüzü kemerli olan yarı açık mekandır. Yapılarda revaklar duvarlara bitişik, örtülü, ön tarafı açık bir taşıyıcı sistemden meydana gelen mimari mekanlardır.

Revak elemanları; destekler (düşey taşıyıcı elemanlar), örtüler, kemerler ve revakları birbirine bağlayan duvarlardan meydana gelmektedir. Revaklarda örtü yükleri, yatayda kemerler aracılığıyla sütunlar, payeler ya da ahşap taşıyıcı elemanlara iletilerek zemine aktarılmaktadır.

Revak islevsel açıdan, günesten korunmak, gölgelik olusturmak veya yagmurdan korunmak amacıyla yapılmıstır. Bu nedenle özellikle sıcak iklim özelligi gösteren cografi bölgelerde kullanımına rastlanılmaktadır. Mimarlık tarihinin en erken dönemlerinden beri, islevsel açıdan insanları bazen yagmurdan, daha çok da günesten koruyan bir mimarlık ögesi olarak karsımıza çıkmaktadır.

2.1. Revakların Kullanımı

Revaklar mimari yapılarda farklı şekillerde planlanıp kullanılmaktadır.

2.1.1. Revaklı Yol

Revaklı Yol, üzerinde gezinenleri güneş ve yağmur gibi etkilerden korumak amacıyla yapılmış, üzeri tam ya da yarı kapalı kenarları revaklardan oluşan yollardır.

2.1.2. Avlulu Revak – İç Avlulu – Galerili Revak

Avlulu Revak; Avlu iç çevresinin revaklarla çevrelendiği, üzeri kapatılmış alanlardır.

2.1.3. Kapı Revakı

Kapı Revakı: Önemli yapıların kapılarının önünde bulunan üzeri kapalı revaklarla oluşturulmuş örtülü alandır.

2.1.5. Son Cemaat Yeri Revakı

Son cemaat yeri revakı; camilerin girişlerinin önündeki kapalı ya da yarı açık revaklı mekanlardır.