İlk İnşaat Mühendisi

Her mesleğin ilk mensupları her zaman merak edilmiştir.  Toplum yaşamı üzerinde büyük payı olan ve medeniyet mühendisi olarak da tabir edilen inşaat mühendisi ünvanını ilk olarak kimin kullandığı veya bu ünvanın kime layık görüldüğüne bir bakalım.

İlk İnşaat Mühendisinin kim olduğu konusunda Doğu ve Batı kaynakları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Hatta  Türkiye’deki bazı kaynaklar dahil bir takım Doğu kaynaklarının da doğruluğu araştırılmadan sadece çeviri şeklinde Batı Kaynaklarından derlenmiş olması gerçek bilgilerin önüne geçmiştir.

Neredeyse tüm Batı kaynaklarında, kendini 1768 yılında “Civil Engineer-İnşaat Mühendisi” olarak adlandıran ilk kişinin, Eddystone Deniz Feneri, Coldstream, Aberdeen ve Hexham Köprüleri gibi yapıların da tasarımcısı ve yapımcısı olan ve 1724-1792 yılları arasında yaşamış John Smeaton olduğu kayıtlıdır.(Akçaoğlu, 2006).

Mimar Sinan’ın, 1586 yılında yazıldığı sanılan tarihsiz bir “vakfiyesinde”, tescili yapan Kadı’nın, kimlik kaydında Mimar Sinan’ın niteliklerini sayarken, “Ayn-i A’yan-ı Mühendisin-Seçkin Mühendislerin Gözü” ve “Öklides-ül Asr vel Avan-Çağın ve Zamanın Euklides’i” tanımlamaları, dünyada bilinen ve ilk kez Mimar Sinan’ın bir “Mühendis” olarak tanımlandığının en eski ve en açık ispatı durumundadır.

Öziş’in (2004) “Mühendis ve Mimar Sinan” da belirttiğine göre, 1490-1588 Yılları arsında yaşayan Mimar Sinan’ın, “Tuhfet’ül-Mimariyye (Mimarlığın Armağanı)” adlı eserinde, “Mi’marı Âkıl (akıllı, bilgili, olgun Mimar)” tanımlamasının hemen ardından kendisinden, “Mühendis-i zu-Fünun (Fen’i Bilen Mühendis)” olarak bahsettiğini ve Sinan’ın çalışmalarında, Mühendislik (İnşaat Mühendisliği) yönünün belki Mimarlık yönünden de önce yer aldığı kayıtlıdır.

Acar’ın (2007) “Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri” adlı eserinde, yine Mimar Si- nan’ın “Tuhfe-tül Mi’mariyye (Mimarlığın Armağanı)” adlı eserinde ve Karaca (2012)’de verilen bir beyitte Mimar Sinan için,
Osmanlı Türkçesi ile: Günümüz Türkçesi ile:

“Cihân ta’mîrine olmasa mi’mâr (Cihan tamirine olmasa mimar)

Yapılmaz yalnuz taşile dîvâr (Yapılmaz sadece taş ile duvar)

Hususan şöyle bir Mi’mar-i âkil (Özellikle şöyle bir bilgin mimar)

Mühendis-i zü-Fünûn dindar ü kâmil (Fen’i bilen dini bütün mühendis)

Sinân-ı Kayserî meşhûr nâmı (Kayseri’li Sinan’dır meşhur adı)

Füzûn Mi’mârlıkda itmâmı (Çoktur mimarlıkta mükemmeli )”

tanımlarının bulunduğu bilinmektedir. 1611-1682 Tarihleri arasında yaşayan Evliya Çelebi’nin ünlü “Seyahatname”sinde, Edirne-Selimiye Camisi’ni anlatırken, Sinan’dan “Mimar ve Mühendis-i Kâmil (Yetkin Mühendis ve Mimar)” diye söz ettiği bilinmektedir. Bu bilgilerden, insan eliyle yapılan eserleri yapanlara verilen “Mimar” adının Avrupa’dan yaklaşık 2 asır önce (182 yıl) Sinan adına izafeten kullanıldığı sonucu çıkarılabilir.(Acar, 2007).

Yukarıdaki anlatımlar birleştirildiğinde, hiçbir bir şüpheye mahal olmadan, dünyada ilk inşaat mühendisinin ve bu meslek adını 1586 yılında ilk kullanan kişinin “Mimar Sinan” olduğu sonucuna varılır. Bu bilginin doğal bir sonucu olarak, bundan böyle “dünyadaki ilk inşaat mühendisi” ve bu meslek adını kullanan ilk kişinin “1768 yılında ve John Smeaton” olduğu şeklinde bir bilgi en azından “bilimsel gaf” sayılmalıdır.

Kaynak: Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi
KADÎM TÜRK KÜLTÜR ve MEDENİYETİNİN OLUŞUMU SÜRECİNDE
İLK İNŞAAT MÜHENDİSİ MİMAR SİNAN’IN YERİ ve ÖNEMİ
Yrd. Doç. Dr. Fahri BİRİNCİ*
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Samsun, Türkiye