Kompost ve Kompostlama Nedir? Nasıl Yapılır?

Kompost evsel atık, bahçe atıkları vb. organik atıkların belirli şartlarda bozunmasıyla elde edilen bir gübre çeşididir. Kompost, atıkların geri kazanımını sağlamak amacıyla yapıldığından doğaya ve çevreye fayda sağlayacağı düşünülerek kullanılan bir yöntemdir.

Kompostlama, biyolojik olarak parçalanabilir organik içeriğe sahip olan atıkların toprakta yetişen bitkiler için besin maddesi olarak kullanılabilen bir son ürüne dönüştürüldüğü atık bertaraf ya da azaltma işlemidir. Kompostlama işleminde organik maddeler kontrollü şartlar altında biyolojik olarak ayrıştırılmaktadır. Mikroorganizma adı verilen ve gözle görülmeyen canlılar organik içeriğe sahip olan atıkları parçalayarak humus şeklindeki gübreye dönüştürmektedir.

Kompost oluşması için kullanılan bazı organik ürünler şunlardır:

• Yemek Atıkları: Ekmek ve benzeri unlu mamuller, çay, kahve, kuru ve hazır yemekler, meyve ve sebze  atıkları, yumurta kabuğu vb.
• Bahçe Atıkları: Yapraklar, otlar, budama atıkları, dallar, bahçeden çıkan bütün organik atıklar
• Kâğıt ve karton: Peçete, kullanılmış kağıt, gazete, dergi, içecek kutuları, kağıt bardaklar, işyerlerinde veya evlerde malzemelerin içine konulduğu tüm karton kutular vb.
• Odun: Odun ve parçası, talaş, kereste vb.
• Organikler: Bunların dışında kalan biyolojik olarak parçalanabilen tüm organikler.

Kompost yapımı için ihtiyaç duyulan malzemeler, azot ve karbon içeren herkesin evinde ve bahçesinde bulabileceği malzemelerden oluşmaktadır. Örneğin, azot ihtiyacını karşılaması için çim, yeşil yapraklı bitkiler, evsel atıklar, bozulmuş yemek atıkları, karbon ihtiyacını karşılaması için ise talaş, fındıkkabuğu, saman, kuru yapraklar kullanılabilir.

Kompost Oluşumu

Kompostlaştırma biyolojik bir süreç olduğundan öncelikle mikroorganizmaların çoğalabileceği ideal bir ortamın oluşturulması gerekir.

Kompostlamanın hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi için uygun şartların sağlanması gerekmektedir. Bunun için gerekli şartlar aşağıda sıralanmıştır.

1. Uygun karbon ve azot oranının sağlanması,
2. Mikroorganizmaların düzgün çalışabilmesi için uygun olan organik maddelerin belirli oranlarda homojen olarak karıştırılması,
3. Mikroorganizmaların yaşayabilmesi ve uygun şartlarda çalışabilmesi için yeterli oksijenin sağlanması,
4. Ortamdaki nemin yeterli oranda sağlanması,
5. Ortam sıcaklığının mikroorganizmaların yaşayabileceği hale getirilmesi

Atıkların işlenmesi için iki biyolojik süreç kullanılmaktadır.

1. Aerobik kompostlama: Belirli koşullarda organik atıkların homojenize edilmesi yöntemidir. Havalı kompostlaştırma organik atıkların oksijen ile mikroorganizmalar tarafından parçalanarak zararsız hale getirilmesidir.

   Bu kompostlaştırma yöntemi 4 aşamada gerçekleşmektedir.

   1. Parçalama ve karıştırma işlemidir.
   2. Biyooksidasyon aşaması yani sıcaklığını yükseltip bozunma sürecini hızlandırma aşamasıdır.
   3. Sıcaklığı düşürerek kurutma aşamasıdır.
   4. Eleme aşamasıdır yani kompostun içinde kalan inorganik atıkların ayrıştırılması için gerçekleştirilir.
2. Anaerobik fermentasyon: Oksijensiz ortamda biyobozunur materyalleri parçalamak için geçen biyolojik süreçtir. Havasız kompostlaştırma yöntemi genelde büyükşehirler için kullanılmaktadır.

   Havalı sistemlere nazaran oldukça karmaşık olan bu sistemde (%65-80) oranın da uygulanan nem ve komposta ilaveten enerji üretiminde kullanılabilecek biogaz elde edilir. Bu sistemle üretilen enerjinin bir kısmı sistemin çalışması için harcanırken geri kalan kısmı gaz olarak ya da elektrik enerjisine dönüştürülüp satılabilmektedir. Aşamaları şu şekildedir:

   1. Mezofilik ve termofilik fermentasyon
   2. Islak ve kuru fermantasyon yöntemidir.

Kompost Mekanizması

Kompostlama, biyolojik olarak parçalanan organik atıklardan elde edilen hem organik gübre olarak kullanılabilen hem de çevre dostu olan bir yöntemdir. Kompostlama işlemi karbon emisyonlarını azaltmada ve arazi kullanımında uygun görülen bir prosestir.

Kompost işlemi iki temel aşamada gerçekleşmektedir;

Aktif Kompost Süresi

• ➟ Yüksek sıcaklık (>55°C)
• ➟ Yüksek O2 tüketimi
• ➟ Su buharlaşması
• ➟ Fitotoksisite
• ➟ Kötü koku salımı
• ➟ Sızıntı suyu

Olgunlaşma

• ➟ Düşük sıcaklık (<45°C)
• ➟ Düşük solunum faaliyeti
• ➟ Düşük kötü koku salımı
• ➟ Stabilite
• ➟ Olgunluk
• ➟ Humuslu maddeler

Biyolojik arıtma tesisi çamuru, yaprak, kağıt, yiyecek vb. atıkların mikroorganizmalar yardımıyla oluşan kompostun toprağımsı bir yapıya dönüşmesi işlemi kompost gübre olarak tanımlanmaktadır. Kompost işleminde gerekli şartlar sağlanması durumunda organik maddelerin daha hızlı çürümesi sağlanmaktadır.

C/N Oranı

Kompostlama prosesinde mikroorganizmaların faaliyet gerçekleştirebilmesi için karışımdaki C, N, P ve K gibi besin maddelerinin yeterli miktarda ve belirli oranda bulunması gerekmektedir. Bu maddelerin oranı kompostlama prosesinin verimini belirlemektedir. C ve N miktarı kompostlama prosesini ve son ürün olan kompostun kalitesini önemli derecede etkilemektedir. Prosesteki mikroorganizlar karbon maddesini büyüme ve enerji için tüketmekte olup azotu protein ve üreme için kullanmaktadır. Karbon miktarı, her zaman azot miktarından daha fazladır.

Bir kompost karışımında besinlerin uygun miktarda hazırlanması için C/N oranına dikkat edilmektedir. C/N oranının yüksek olması durumunda toprakta bulunan N miktarı organik materyalin parçalanması için uygun olmamaktadır. Bu durum neticesinde parçalama yapacak olan mikroorganizmalar, üreme için ihtiyaçları olan azotu topraktaki kolay çözünebilen azot bileşiklerinden almaktadır. C/N oranının küçük olması halinde ise fazla azot amonyak halinde dışarıya atılmaktadır. Bu oranın istenen değerlerde olmaması durumunda kompost kalitesizleşerek bulunduğu toprağı fakirleştirmektedir.

Azot dışındaki bütün elementler evsel atıklarda bol miktarda bulunmaktadır. Saman, yaprak, ayçiçeği sapı ve kağıt gibi maddeler yüksek C/N oranına sahiptir. Bu nedenle evsel katı atıklar ile yapılan kompostlama prosesine azot oranı yüksek olan malzemeler eklemek gerekmektedir. Aşağıda kompost materyallerinin genel olarak C/N oranları belirtilmektedir.

• Karbon İçeriği Yüksek Maddeler    – C/N
  • Yaprak 30-80: 1
  • Saman 40-100: 1
  • Ağaç kırpıntısı, talaş 100-500: 1
  • Ağaç kabuğu 100-130: 1
  • Karışık kağıt 150-200: 1
  • Gazete kağıdı veya karton 560: 1
• Azot İçeriği Yüksek Maddeler   – C/N
  • Sebze atıkları 15-20: 1
  • Kahve telvesi 20: 1
  • Kesilmiş çim 15-25: 1
  • Hayvan dışkısı 5-24: 1

Ev Yapımı Kompost

Ev mutfakları için tasarlanan bazı kompost makinalarında geri dönüşüm işlemi 24 saat gibi kısa sürelerde gerçekleşebilmektedir. Bu işlemde gübre yapım sürecini hızlandırmak için oksijen, nem, ısı, bitki bazlı katkı ve karıştırıcılar kullanılabilir. Bu tip ev kompostlaştırma makinaları, hava koşullarından bağımsız bütün yıl kompostlaştırma işlemi gerçekleştirilebilmektedir. İnsanlar elde edilen gübreyi bahçelerinde ya da saksılarında yetiştirdikleri bitkiler için kullanabilir.