Nivo nedir? Nivo Nasıl Kullanılır?

İnşaat mühendisleri ve Harita mühendislerinin neredeyse sembol aleti ünvanını almış iki nokta arasındaki kot farkını bulmamıza yarayan alet olan nivonun kullanımı ve çalışma mantığı -belki de bu ünvanı hak etmeyecek kadar- basittir.

Nivo’nun nasıl kullanıldığını ve çalışma presibini anlamak için nivonun sadece bir özelliğini anlamamız yeterli olacaktır. Bu tek özelliği anladığımız an bu konuda geriye kalan bütün çıkarımları zaten kendiniz rahatlıkla yapabilirsiniz.

Bu özellik; “Nivo direkt olarak, dosdoğru, dümdüz karşıya bakar.”dır.

Nivonun dürbün özelliği olduğunu, uzak mesafeleri mercekler yardımıyla görmemizi sağladığını anlatmaya gerek yok sanırım. Merceğin ortasında da artı kıl olarak adlandırılan ve buna denk gelen ölçüyü okuyacağımız çizgiler bulunur.

Nivo direkt olarak karşıya bakıyorsa bu durumda karşımıza iki husus çıkıyor;

1-Bakılacak şey,

2-Nivonun direkt olarak karşıya bakacak şekilde kurulumunun yapılması,

Bakılacak Şey: Mira

Nivo kullanılırken nivo ile bakılacak alet bildiğimiz uzunca bir cetvelden farksız olan miradır. Mira bir tarafı cm bölmeli diğer tarafı ise mm bölmeli olan metredir. Sıfırdan başlayarak üretildiği maksimum boyutuna kadar ölçüler üzerinde işaretlenmiştir. (Genellikle 5 m ve 7 m’lik miralarla karşılaşırız).

Direkt olarak dümdüz bakan bir dürbünden yani nivodan bakıldığında cetvelden yani miradan doğru bir okuma yapabilmek için gereken şey nedir?

-E mira’nın düzgün tutulmasıdır. Mira yeryüzüne dik doğrultuda, yani şakülünde, yani bakış açısına tam olarak 90º’lik bir açıyla tutulması gerekmektedir. Düşey yönde dikliği sağlanamamış bir mirayla doğru okuma yapmak aşağıdaki şekilden de anlaşılabileceği gibi imkansızdır.

Miranın doğru şekilde tutulması için bazı miralarda kabarcıklı düzeçler, bazılarında ise şakül tutturulacak çıkıntılar bulunur, bazılarında ise hiçbir şey bulunmaz ve bu ayar kişinin el-göz hiza yeteneğine bırakılır ki herhangi bir yardımcı eleman olmadan miraları kullanmaktan mümkün olduğunca kaçınmak gerekir.

Bu arada kabarcıklı düzeç de şudur;

Kabarcıklı düzeçin mantığı ise herkesin bildiği üzere; “kabarcık, baloncuk her zaman yüksek tarafa gider.”

Nivonun direkt olarak karşıya bakacak şekilde kurulumunun yapılması

Nivodan doğru bir şekilde faydalanmak için nivonun kurulumunun doğru şekilde yapılması zorunludur. Aletin baş kısmının yere paralel olmaması durumunda, yani bir eğiklik bulunması durumunda, dümdüz bakan aletten bakılan miraya olan mesafesine göre farklı okumalar yapılacaktır.

Nivonun doğru şekilde kurulmasını sağlayan araçlar yine kabarcıklı düzeçlerdir. Mirayı ayrı tutarsak nivo; sehpa ve dürbün olmak üzere iki ayrı parçadan oluşur ve kullanılmadığı zaman sehpa katlanmış bir şekilde, nivo ise özel kutusunda ayrı ayrı muhafaza edilir. Yine ürün ve markaya bağlı olarak kimi nivoların sadece dürbün kısmında kimi nivoların ise hem dürbün kısmında hem sehpa kısmında ayrı ayrı kabarcıklı düzeçler bulunur. Kabarcık bir tarafa gittiğinde ya sehpa ayaklarının ayarlanmasıyla ya da nivonun alt tarafındaki tesviye vidalarıyla o tarafın yüksekliği düşürülür ya da diğer tarafların yüksekliği artırılır. Kabarcık ortadaki çember içerisine geldiği an ise her iki eksende de nivomuz dengededir ve artık “yere paralel ve direkt olarak karşıya bakmaktadır.”  Alışık olunmadığında bu kurulum aşaması biraz uzun sürse de bir kaç pratikten sonra çok daha hızlı hale gelinebilmektedir.

Dürbün kendi ekseni etrafında dönebilmektedir, bu dönme onun doğruluğunu bozmamakta, sadece bakış açısını değiştirmektedir.

Bu arada kurulan nivonun yüksekliği, okuma yapacak kişinin boyuna uygun olmalıdır, kişi nivodan bakacak diye iki büklüm eğilmemeli yada parmakları üzerinde yükselmeye çalışmamalıdır.

Normal dürbünlerde olduğu gibi bu alette de yeterli yakınlaştırmanın ve netliğin sağlanması için mercek uzaklıklarını ayarlamaya yarayan bir çevirmeli ayar yeri bulunmaktadır. Net görüntünün yakalanabilmesi için bu çevirmenin yavaş ve hassas bir şekilde yapılması gerekir.

Nivoyla Mira Okuma – Kot Farklarını Bulma

Geometrik nivelmanda en çok kullanılan alet bilindiği üzere nivodur. Nivo’nun A ile B arasında uygun bir yere kurulduğunu varsayalım. Nivonun yerinin A, B doğrusu üzerinde olmasına gerek yoktur. Nivo kullanılırken iki noktayı da kurulduğu yerden rahat okuyabilmesi yeterlidir. A noktasına tutulan miraya bakılır ve a yüksekliği okunur. Daha sonra nivo B noktasına döndürülür ve B noktasında tutulan mira üzerinde b yüksekliği okunur. Aradaki kot farkı hesaplanırken burada bazen kafalar karışmaktadır. Bunun kafada oturması için aşağıdaki şekli incelersek;

Kot farkı= “A okuması-B okuması” dır.

Anlaşılacağı üzere küçük sayının okunduğu mira daha yüksektedir. Örneğin A noktasındaki miradan okuduğumuz sayı 123 cm ise ve A ile B noktası arasındak kot farkı 24 cm ise B noktasından okuyacağımız kot 99 cm’dir. Bir başka deyişle de okunan kotların arasındaki farkın mutlak değeri bize kot farkını verir. (Yalnız bu “mutlak değer” çoklu okumalarda kafa karışılığına neden olabildiğinden, mantığını öğrenmek daha doğrudur.)

Arazide her okumadan sonra hemen bu hesaplamalar yapılmaz, bunun için okuma yapan kişinin elinde “mutlaka bir not defteri ve kalem” bulunur ve nivo ile okumalar hızlıca yapıldıktan sonra hesaplamalar ayrıca toptan yapılır. Bu işlem için bazı formlar/cetveller de bulunmaktadır.

Nivodan miraya bakıldığında yapılacak okuma konusunda da kimi zaman kafalar karışmaktadır. Bu konuda miranın cm ile bölümlenmiş kısmının dürbünden görünüşleri için birkaç örnek verirsek;

Miranın bu tarafında her cm’de ölçü yazılmaz ve her 5 cm’de bir kırmızıdan beyaza geçiş bulunur. İlgili yüksekliğin sayının okunabilmesi için dürbünden en yakın 10’luk sayının görülebilmesi gerekmektedir. Diğer tarafında ise bildiğimiz cetvel mantığıyla sayılar detaylı olarak yazılmış ve mm olarak bölümlenmiş olmasına rağmen diğer tarafa göre sayıların daha küçük olarak yazılması, daha net bir görüş gerektirmesi gibi sebeplerden daha az tercih edilmektedir.

Bu arada “Nivo” adını Almanca ve Fransızca’da ortak bir kelime olan “niveau” kelimesinden almaktadır ve her iki dilde de “seviye” anlamına gelmektedir.

“Nivo nasıl kullanılır?, Nivo nasıl kurulur?, Nivo ve mira nedir?” konuları hakkındaki buyazımız umurız yeterince açık ve anlaşılır olmuştur.