Petek Kiriş Nedir? Petek Kirişlerin Avantajları Nelerdir?

İlk önceleri, ekonomi getirmesi amacıyla yapımına yönelinen PETEK KİRİŞLER daha sonraları, gövdesindeki petek boşlukların sağladığı hoş görüntü ve tesisat donanımlarına geçiş olanağı şeklindeki avantajları ile de, uygulama alanı bulmuş kiriş türleridir. Hafifliği, boya alanının azlığı v.b. üstünlükleri de eklenince bu uygulama alanı bir hayli yaygınlaşmıştır.

Çelik malzeme kullanımında sağlanan ekonomi, bilhassa her profilin rahatlıkla bulunamadığı yerlerde, örneğin ülkemizde olduğu gibi, daha fazla önem kazanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, PETEK KİRİŞLER‘in projelendirilmelerinde gereken özenin gösterilmesinin zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

Çelik Yapılar alanında yaygın bir uygulaması olan “Petek Kirişler”, gerek hesaplanmaları, gerek yapımları açısından diğer uygulamalardan farklılıklar göstermektedir. Petek kirişin yapımında yararlanılacak en uygun ” I ” profilinin seçimi konusu ve de özellikle kesim işleminde izlenmesi gereken yol, pratik olarak, ekonomik biçimde çözümlemek son derece önemlidir.

Çeşitli “I” profillerinin gövdelerinin aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi kesilmeleri, kesimden sonra oluşan iki parçayı, birbirine göre bir miktar kaydırdıktan sonra şekildeki gibi kaynaklanmaları ile elde edilen, gövdeleri boşluklu kirişlere “Petek Kirişler” adı verilir. Gövde boşluklarının altı köşeli ve petek görünüşlü olmaları nedeniyle, bu tür kirişlere bu ad verilmektedir. Petek kirişler Almanca’da, “Wabentrüger”, İngilizce’de “Open-Web Expanded Beam”, Fransızca’da ise “Poutres â ame evidee ’’ şeklinde anılmaktadır.

Petek kirişlerin gövde boşlukları, bazı hallerde, kiriş yüksekliğini arttırmak amacına yönelik olarak kullanılan ara levhalar nedeniyle, sekiz köşeli görünümünde de olabilir.

Petek kirişlerin tarihsel gelişimi 1928 yılına dayanmaktadır. Bu kirişlerin ilk uygulamalarına, bugünkü durumun aksine, Almanya dışındaki Avrupa ülkelerinde rastlanmaktadır. Önceleri, Almanya’da, daha ziyade görüntü güzelliğine dayanan kullanım özentisi, yerini giderek, bu kirişlerin getirdiği ekonomiklik avantajına bırakmıştır. Bugün için bu tür kirişlerin en yaygın uygulamasına Almanya’da rastlanmaktadır.

Petek Kirişlerin Avantajları

Bilindiği gibi, eğilmeye çalışan elemanların, yani kirişlerin, eğilme momentini taşıma kapasitesi, yüksekliğinin karesi ile orantılı olarak artar. Dolayısıyla, çelik kirişlerin de yüksekliklerini arttırmak gereği ortaya çıkmaktadır.

Bu işlemi yaparken, çelik malzeme giderini en alt düzeyde tutmak, ekonomiklik açısından önem kazanmaktadır. İşte bu düşünce çerçevesinde yapılan araştırmalar sonucu petek kiriş tipi bulunmuştur. Şu halde, bu kirişlerden beklenen ilk avantaj, çelik malzeme “EKONOMİ” sidir. Ancak, petek kirişin, gereği gibi hesaplanıp yapılmadığı takdirde, söz konusu ekonomikliğin düşünülen düzeyde ve emniyetinin yeterli olmayacağına değinmekte yarar vardır.

Malzeme ekonomisine bağlı olarak gelen ikinci avantaj “HAFİFLİK” tir. Böylece, petek kirişlerden oluşan yapının özağırlığı bir hayli azalmaktadır. Petek kirişlerin gövdesinde oluşan boşlukların ortaya çıkardığı bir dizi diğer avantajlar da vardır. Bu boşluklardan yapının tesisat donanımları geçebilmekte ve yapı yükseksiliğinin gereğinden fazla yükseltilmesi sorunu ortadan kalkmaktadır.

Gövde boşlukları, kirişin boya alanını ve dolayısıyla boya giderlerini azaltmaktadır. Nihayet, bu boşluklar kirişin görüntüsünü etkilemekte ve yapı içinde dekoratif, hoş bir görünüm oluşturmaktadır. Aynı eğilme rijitliğine sahip bir profil kirişinkine kıyasla daha yüksek olan petek kirişte, sehim miktarı da çok azalmaktadır. Gerektiği gibi hesaplanıp gerektiği gibi imal edildiklerinde petek kirişlerin, yukarıda sayılan teorik avantajlarının tamamından, uygulama alanında da en geniş biçimde yararlanma olanağı doğmaktadır.

Uygulama Alanları

Çeşitli literatür incelenecek olursa, petek kirişlerin çok yaygın bir uygulama alanı bulunduğu görülecektir. Bunların başlıcaları şöyle sayılabilir.

-Aşık olarak,

-Yüksek yapılarda kat ana kirişi veya döşeme kirişi olarak,

-Hal tipi konstrüksiyonlarda kiriş ve kolon olarak,

-Şed sistemlerinde şed elemanı olarak,

-Kren kirişi olarak,

-Kompozit sistemlerin çelik kirişi olarak,

-Köprülerin yaya geçitlerinin kirişi olarak.

Ancak, petek kirişlerin bazı uygulamalarında ortaya çıkan yanal burkulma sorununun çözümü gerekir.  Bunlar yüksek gövdeli kirişler olduğundan bu husus bir hayli önemlidir. Yapı tamamlandıktan sonra, petek kirişin basınca çalışan başlığı yeterince tutuluyorsa emniyet sağlanmış olur. Bu yüzden,rijit kaplamalı çatı sistemlerinde aşık olarak, betonarme plâk taşıyıcı kirişi olarak petek kirişlerin kullanımı uygun olabilir. Yeter ki, kiriş başlığı rijit kaplamaya yeterince bağlanmış olsun. Dolayısıyla, yukarıda belirtilen uygulama alanlarında, petek kirişleri kullanırken, dikkatli olmak gerektiğine değinmekte yarar vardır.

KAYNAK: PETEK KİRİŞLERİN HESAP VE YAPIM YÖNTEMLERİ-YALMAN ODABAŞI