Şadırvan Nedir? Ne İşe Yarar? Amacı Nedir? Örnekleri

Şadırvan, etrafında bulunan musluklardan ve bir fıskiyeden su akan havuz tarzında kubbeli çeşmedir. Şadırvanların, abdest almak için camilerin iç avlularına yapılan, üstü açık veya kapalı şekilleri vardır.

Şadırvan kelimesi, Farsça kökenli olup çok anlamına gelen “şad” ve akar anlamına gelen “revan” kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuştur.

Şadırvanlar, sudan faydalanmanın yanı sıra estetik amaçlı olarak yapılmış, Anadolu cami, medrese, han, kervansaray gibi dini ve sosyal binaların iç veya dış avlularında yer alan ve ortasında göbekli fıskiyesi, kenarlarında muslukları bulunan, yüksek kenarlı havuzlardır.

Mimari bir terim olarak şadırvanlar, camilerin iç ve dış avlularının orta kısmındaki havuzun, çevresindeki musluk ve göbeğindeki fıskiyeden suların aktığı, üzeri kubbe ile örtülmüş abdest alma bölümlerini ifade ederler.

Klasik bir şadırvanda genellikle bulunan bölümler şunlardır:

1. Su haznesi (havuz)
2. Hazne üzerinde musluklar,
3. Fıskiyeli su lülesi
4. Oturma taşları (yeri),
5. Su yalağı,
6. Hazne üzerinde kafes veya şebeke (koruyucu),
7. Haznenin etrafında revak (tiplere göre olmayabilir),
8. Havuzu dış etkilerden koruyan saçak ve kubbe,
9. Üst örtünün üzerinde alem

Şadırvanlar, camilerde başta olmak üzere medreselerde, meydanlarda, hanlarda görülmektedir. Bazı kaynaklarda tanımı şu şekilde yapılmıştır:

Şadurvan: en çok cami avlularından bulunan, etrafı çok musluklu duvarla çevrili bir su haznesidir.

Şadırvan: üstü çadır şeklinde bir dam ve yahut ahşap bir kubbe ile örtülü yüksek bir mermer bir havuz olup içinde bir fıskiyeden veya bir lüleden akan sular toplanarak dış tarafından sıra ile takılmış musluklardan dışarı akar.

Şadırvan Nedir Kısaca?

Şadırvan, ortasında yüksekçe bir yerden şarıltıyla bol su akan havuz veya çevresi musluklu duvarla çevrilmiş su haznesidir.

Şadırvanları iki grupta incelenmektedir;

1. Konumlarına Göre Şadırvanlar; cami şadırvanları, bir yapıyla birlikte yapılan şadırvanlar ve meydan şadırvanlarıdır.
2. Plan Özelliklerine Göre Şadırvanlar; çokgen planlı şadırvanlar ve dairesel planlı şadırvanlardır.

Şadırvanları biçimlerine göre ise dört grupta toplamak mümkündür:

1. Bir Havuzdan İbaret Şadırvanlar,
2. Üst Örtüsü Havuz Köşelerine Yerleştirilmiş Sütunlarla Taşınan Şadırvanlar,
3. Baldaken Tarzı Şadırvanlar,
4. Münferit Tipteki Şadırvanlar

Emevi saraylarından Hırbet el Mefçer’in ön avlusunda bulunan baldaken planlı üstü kubbe ile örtülü kare havuz İslam mimarlığındaki ilk şadırvan örneği sayılabilir. Anadolu’da bilinen en eski şadırvan örneği ise, Harran Ulu Cami’nde inşa edilen sekizgen planlı şadırvandır.

Şadırvan Ne İşe Yarar? Neden Yapılır? Amacı Nedir?

Şadırvanların amacı, avlusunda bulundukları camide veya medresenin dershane-mescidinde ibadet edeceklerin gerekli abdesti alabilmelerine yardımcı olmaktır. Diğer bir görevleri ise tamamen estetiktir. Etrafı monoton diziler halindeki revaklar ile çevrili avlu ortasındaki boşluğu, zarif ve göz oyalayıcı mimarileri ile gidermektedir. (Revak Nedir?) Üçüncü bir görevi, eski Türk zevkinin her yerde aradığı bir ihtiyacı cevaplandırmaktadır. Bu da sesinin sağladığı dinlendirici huzur ve ruha sükunet veren serinletici ortamdır.

Türk mimarisinde şadırvan, içmek veya temizlik için kullanılan suyun, aynı zamanda sesi ve görünüşü ile zevk verecek, estetik bir biçimde hizmete sunulduğu bir tesis olarak, hemen her türlü yapının içinde veya dışında yer almıştır. Cami, mescit, medrese, tekke gibi dini yapılarda, öncelikle abdest almak için; saray, köşk, hamam gibi sivil yapılarda ise daha çok sesinden, görüntüsünden ve etrafına verdiği serinlikten faydalanmak için şadırvanlar yapılmıştır. İbadetle su, suyun temizliği ve dinlendirici özelliği birleştirilmiştir. İbadet, eğitim, hastane gibi mekanlara giren kişi aynı zamanda su sesleri içinde dinlendirici, huzur dolu bir ortama girmiş olur.

Şadırvan Örnekleri