Sediment Nedir?

Akarsular suyun hareketinden dolayı beraberinde katı maddeler taşırlar. Akarsuların taşıdıkları bu katı maddelere sediment adı verilir. Sedimentlerin oluşumunda hem akarsu havzasındaki erozyon hem de akarsu yatağındaki aşınmalar etkili olur.

Akarsu yataklarında meydana gelen aşınmalar o bölgelerde bir takım oyulmaların oluşmasına neden olur. Akarsuların eğimlerinin azaldığı bölgelerde akımın sürüklenme gücü azalır. Bu nedenle katı maddelerin bir kısmı bu bölgelerde tabana çöker ve o bölgelerde yığılmalara sebep olur. Bu katı maddelerin yığılmaları sonucunda akarsuların morfolojisinde değişiklikler olur ve akarsuların üzerinde inşa edilen yapılar sağlamlık yönünden zarar görür. Bununla birlikte su kalitesi de etkilenir.

Sedimentlerin (Katı Maddelerin) Sınıflandırılması

Akarsulardaki su hareketinden dolayı oluşan sedimentler iki grupta incelenir;

1. Taşınan malzemenin kaynağına göre sedimentlerin sınıflandırması
   1. Yatak Malzemesi: Hareketli tabanı oluşturan malzemedir. Yatak malzemesinin kaynağını kanal erozyonu (iri danelerin akarsu yatağından sökülmesi) oluşturur.
   2. Yıkanmış Malzeme: Yatak malzemesine göre daha ince olan malzemelerdir ve büyük bir bölümü hava erozyonuyla gelen malzemelerdir. Yıkanmış malzemenin kaynağını tabaka erozyonu (ince danelerin sökülmesi) oluşturur.
2. Akarsulardaki taşınma şekillerine göre sedimentlerin sınıflandırması
   1. Askı Maddesi: Su içerisinde asılı bir şekilde hareket eden maddelerdir. Hem yıkanmış malzemeden hem de yatak malzemesinden oluşur.
   2. Sürüntü Maddesi: Akarsu taban bölgesinde hem yuvarlanarak hem de kayarak hareket eden malzemelerdir. Taban bölgelerinde sıçrayarak hareket eden maddeler de bu madde sınıfına girer. Sadece yatak malzemesinden oluşur.

Katı madde hareketi hem akım durumuna hem de dane çapına bağlıdır. Akımın hızlı olduğu bir bölgede askıda ilerleyen bir parçacık akım hızının daha durgun olduğu bir bölgede sürüntü maddesi durumuna geçebilir.

Sediment Taşınım Modları

Sediment taşınım modları iki grupta incelenir:

Sürüntü ve sıçrama modu: Akıntı veya dalgaların sebep olduğu akım, hareketin başlangıç koşullarını aştığı zaman kum sürüntü modunda hareket eder. Sürüntü modu tabanla temas edecek şekilde gerçekleşir ve kayma, sıçrama ve yuvarlanma halinde meydana gelmektedir (Yüksel, 2005).

Askı modu: Akarsu içerisinde akım hızını daha yüksek olduğu durumlarda tanelerin hareketi de daha çok şiddetlenir. Düşey türbülans olan bölgelerde bazı taneler taban bölgesinden daha uzakta hareketlerine devam ederler. Buna “askı hareketi” denir. Akarsu içerisinde askı modunda hareket eden tanelerin hızları o noktadaki akımın hızına eşit olmaktadır.

Sediment taşınımında bu iki hareket modu çok önemlidir ve bu iki hareketi birbirinden ayırmak çok zordur. Askı modunda taşınan malzemeler genellikle çok ince taneli olmaktadır. Ancak yüksek eğimli ve hızı çok yüksek olan bir akarsuda, çok iri tanelerin de askıda taşındığı görülebilir. Sediment taşınım modları aşağıda görülmektedir.