Su Ayak İzi Nedir? Yeşil-Mavi-Gri Su Ayak İzi

Su Ayak İzi Nedir?

Arjen Hoekstra tarafından 2002 yılında ortaya atılan su ayak izi kavramı; ürünün sanal su veya gömülü su içeriğini ifade etmektedir. Başka bir deyişle, ürünün üretilmesinden tüketiciye ulaşana kadar geçen süreç için kullanılan suyun, buharlaşma dahil, miktarını ifade etmektedir. Her yetiştirilen/üretilen ürün için su ayak izi değerleri farklılık gösterir. Hatta ürünün satışa hazır hale getirilmesine kadar geçtiği aşamalar, ürünün yetiştirildiği bölge, iklim ve coğrafi koşullar da su ayak izi miktarında ciddi oranda değişikliğe sebep olmaktadır.

Hoekstra su ayak izi kavramını; “sadece bir tüketici veya üreticinin doğrudan su kullanımı değil, aynı zamanda dolaylı su kullanımını da içeren toplam tatlı su kullanımı” olarak ifade etmektedir . Bu tanımdan anlaşılacağı üzere, su ayak izi aslında tüm üretim ve tüketim aşamalarındaki suyu ifade etmektedir.

Hoestra’ya göre su ayak izi kavramı “temiz su kaynaklarının insanoğlunun etkisiyle yani tüketimiyle ilişkili olduğu kabul edilerek, su sıkıntısı ve kirliliği konusunun incelenmesinde üretim ve tüketim sırasındaki kullanılan toplam suyun incelenmesi ile anlaşılacağını” ifade etmektedir. Burada ifade edilmek istenen, bir ürünün üretim sürecinde kullandığı ve tüketim sırasında kullandığı tatlı suyun toplamını ifade eden ürünün su ayak izini oluşturmaktadır.

Su ayak izi, yeraltı ve yerüstü tatlı su kaynakları olarak tanımlanan mavi su, bitki üretimi boyunca gerçekleşen yağış olarak yeşil su; gübreleme veya kullanılan kimyasalların yeraltı suyunu ne kadar kirlettiğini ifade eden su ise gri su olarak üç ayrı şekilde tanımlanır.

Yeşil Su Ayak İzi Nedir?

Yeşil su ayak izi bitkiler tarafından tutulan ve sonra buharlaşma ile tekrar döngüye aktarılan ve tüm yağışlardan gelen suyu ifade etmektedir. Yağışlarla birlikte toprak suya doyar ve bu suyun bir kısmı buharlaşır (evaporasyon) bir kısmı ise bitkiler tarafından kullanıldıktan sonra terleme (transprasyon) yoluyla tekrar döngüye bırakılmaktadır. Bu döngü içerisindeki toplam su miktarı da yeşil su ayak izi olarak ifade edilmektedir. Yeşil su ayak izi genellikle ormancılık bahçe ve tarla tarımı ile ilgilidir.

Yeşil su ayak izi, yeşil su denilen yağışlardan elde edilen bahçe veya tarlada kullanılan su olduğundan genellikle insan kullanımının yoğun olduğu bileşen olarak görülmektedir. Yeşil su ayak izi, yeraltı suyunu kullanmayan veya yeniden yeraltı suyuna eklenmeyen ancak toprakta depolanan veya geçici olarak toprağın veya bitki örtüsünün üzerinde kalan yağışları ifade etmektedir. Yeraltı sularına karışmayan yağışın bu kısmı bitkilerde buharlaşır. Yeşil su, mahsul büyümesini verimli hale getirebilmektedir. Ancak tüm yeşil su mahsul tarafından alınamaz, çünkü her zaman topraktan buharlaşma olacaktır ve yılın tüm dönemleri veya alanları mahsul büyümesi için uygun değildir.

Yeşil su ayak izi, bir malın üretiminde kullanılan toplam yağmur suyudur. Ancak, yeşil su ayak izinde sözü edilen yağmur suyu kaybolmaz ya da yeraltı sularına karışmaz; toprakta ya da toprak üstünde bir süre için saklanır. Yağış miktarı, yeşil su arzını ve talebini etkilediği için, bir bölgenin yeşil su gereksinimi değerlendirilirken iklim değişikliği ve değişkenliği göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Mavi Su Ayak İzi Nedir?

Mavi su ayak izi yeraltı suyu ve yüzey suları tarafından elde edilen suyu ifade etmektedir. Mavi su ayak izi, bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan yüzey ve yeraltı tatlı su kaynaklarının toplam hacmi için kullanılır ve geleneksel olarak tatlı su denildiğinde akla gelen su kaynaklarıdır.

Mavi su ayak izi yeraltı suyu ve yüzey suları tarafından elde edilen suyu ifade etmektedir. Tüketiciler tarafından kullanılan mavi su, “Tüketici su kullanımı” olarak ifade edilmektedir. Tüketici su kullanımı aşağıdaki dört durumdan birini ifade etmektedir:

• Yeryüzüne yağış olarak düşen su buharlaşır;
• Ürün yetişme döneminde büyüme için su kullanır ve ürünün bünyesine su katılır;
• Yağışla birlikte su aynı toplama alanına geri dönmez, (Örneğin başka bir havza alanına veya denize deşarj edilir);
• Buharlaşma ve terlemeyle ortamdan uzaklaşan su aynı sürede geri gelmez, (Örneğin, yağışın az olduğu bir dönemde geri çekilir ve yağışın fazla olduğu bir dönemde geri döner).

Gri Su Ayak İzi Nedir?

Gri su ayak İzi, kirliliğe yönelik bir gösterge olup, mevcut su kalitesi standartlarına dayalı olarak, kirlilik yükünün bertaraf edilmesi ya da azaltılması için kullanılan tatlı su miktarını ifade eder. Bu nedenle, gri su kavramı nüfus ve endüstriyel büyüme ile ilişkili olarak ele alınmaktadır.

Gri su ayak izi, bir üretim sürecinde gri su ayak izi, üretim adımı esnasında kullanılan tatlı su kirliliğinin derecesinin bir göstergesidir. “Mevcut ortam suyu kalite standartlarına göre kirleticilerin yükünü asimile etmek için gerekli olan tatlı su hacmi olarak tanımlanmaktadır”. Üretim yapılırken kullanılan tatlı suyun kirlenmesine neden olan kirleticileri, ortamdaki suyun kalitesi üzerinden değerlendirmektedir. Yani ortamda mevcut tatlı su kalitesinin standartların üzerinde kalacak şekilde seyreltmek için gereken su hacmi olarak hesaplanmaktadır.

Su Ayak İzi Neden Ölçülür? Neden Hesaplanır?

Su ayak izi ölçümündeki temel hedef; su ayak izi yüksek çıkan ürünlerde bunun azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılarak, yerel su açısından değil küresel anlamda bir bakış açısıyla sürdürülebilir, adil ve verimli su kullanımına katkıda bulunmayı amaçlar. Yeşil su ayak izinin yüksek olduğu alanlarda küresel üretimleri arttırmayı amaçlayarak, su kıtlığı olan alanlarda yoğun mavi su ayak izi çıkan ürünlere olan ihtiyacının azaltılmasının sağlanması ve böylece tatlı su kaynağı üzerindeki baskıların azaltılmasına çalışılır.

Su Ayak İzi hesaplamaları ile suyun bol olduğu ya da kıtlığının yaşandığı yerler olarak değil, ürünün ton başına düşen su ayak izinin doğru üretim ve tüketim şekilleri ile azaltılmasını hedeflemektedir.

Hoekstra bazı ürünlerin su ayak izini hesaplamış ve bu hesaba göre ilginç ve alışılmışın dışında farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Buna göre, bir kilogram sığır eti üretmek için 16 bin L, bir fincan kahve üretmek için 140 L suya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu örnekler gibi Hoekstra günlük hayatta kullandığımız birçok ürünün su ayak izini hesaplamıştır. Aşağıda örnek bir tablo gösterilmektedir