Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısının (R) 4/5 ile Çarpılması

Türkiye Deprem Yönetmeliği 4.3.2.4 ile taşıyıcı sistem davranış katsayısı R’nin 4/5 ile yani 0.8 ile çarpılarak küçültüldüğü bir durum tanımlanmıştır.

İlgili madde;

4.3.2.4 – DTS = 1, 1a, 2, 2a olan betonarme perdeli ve/veya çelik çaprazlı çerçeveli binalarda, herhangi bir doğrultuda aşağıda (a) ve (b)’de tanımlanan iki koşuldan birinin sağlanamaması durumunda, o doğrultuda Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı R yerine (4/5)R gözönüne alınacaktır. Dayanım Fazlalığı Katsayısı D’de herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. 4.5.4.5’de verilen koşulu sağlayan bağ kirişli perde sistemi, tek bir perde olarak olarak gözönüne alınacaktır.
(a) Taşıyıcı sistemde tek bir perdenin veya çelik çaprazlı çerçevenin aldığı taban devrilme momenti MDEV , o doğrultuda binanın tümü için deprem yüklerinden meydana gelen toplam taban devrilme momenti Mo ’ın 1/3’ünden fazla olmayacaktır.
(b) Binanın her bir kenar aksında yer alan perde/perdelerin veya çelik çaprazlı çerçeve/çerçevelerin aldığı taban devrilme momenti MDEV veya MDEV ’lerin toplamı, o doğrultuda binanın tümü için deprem yüklerinden meydana gelen toplam taban devrilme momenti Mo ’ın 1/6’sından az olmayacaktır.

Türkiye Deprem Yönetmeliği TBDY-2018 Eğitim El Kitabında da ilgili madde;

TBDY-2018’de deprem etkisinin perdeler tarafından karşılandığı taşıyıcı sistemlerin yeterli fazla-bağlılık hiperstatiklik özelliğine sahip olması için deprem etkisinin büyük olduğu DTS=1, 1a, 2, 2a durumlarında aşağıdaki 2 koşulun da sağlanması istenmekte, aksi durumda Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısının R yerinr (4/5)R olarak alınacağı belirtilmektedir.

Ardından yukarıdaki a ve b maddeleri verilmiş ve b maddesinin devamına “Bu koşulun taşıyıcı sistemde burulma rijitliği ve dayanımını artırma amacı ile konulduğu açıktır.” ibaresi eklenmiştir.

Yönetmeliğin birçok bölümünde olduğu gibi burada da ifade edilmek istenen konular açık bir dille ifade edil(e)memiş ve (satılan eğitim el kitabı ve sunumlara rağmen) mühendislerin kafasında birçok soru işareti bırakmıştır. Belki de TBDY’nin en başarısız olduğu konuların başında bu açıklama yetersizlikleri gelmektedir.

İlgili maddeye gelirsek;

Bu madde ile ilgili mühendislerin kafasını karıştıran kısım yönetmelikteki;

• “betonarme perdeli ve/veya çelik çaprazlı çerçeveli binalarda” kısmı ve eğitim kitabındaki
  
• “deprem etkisinin perdeler tarafından karşılandığı taşıyıcı sistemlerin“

kısmıdır. Burada diğer şartlar sağlandığında (DTS 1, 1a, 2, 2a’nin sağlanması ve a ya da b maddesinin ise sağlanmaması) R’nin 4/5 ile çarpılacağı taşıyıcı sistemin “tamamen perdelerden oluşan” sistemler mi “çerçeve + perdeden oluşan” sistem mi olacağı, kargaşası yaşanmaktadır.

İlgili paket programlara göre ve paket programı hazırlayan kişilere sorduğumuzda (Dr. İnş. Müh. Reza TORKAN Sta4CAD); burada anlatılan durum sistemde perdelerin deprem kuvveti alması durumudur, tüm sistemin perdelerden oluşması değil. Yani R’nin 0,8 ile çarpılması için tüm sistemin perdelerden oluşmasına gerek yoktur.

            Bu konuda yönetmeliği hazırlayan hocalar başta olmak üzere birçok hocaya mail atıp görüşlerini sorduk. Dönüş yapan ilgili hocaların yanıtları aşağıdadır.

Bu zamana kadar TBDY-2018 komisyonundan 2 hoca ve İTU’de Yapı Anabilim Dalından 1 hoca maillerimize dönüş yaptı. Görüş ayrılıklarının olması nedeniyle hoş olmayan bir durum yaratmamak adına hocaların isimlerini vermenin yanlış olacağını düşünüyoruz. Bu konuda ortak bir karar alınıp gerekli bir düzenleme ya da açıklama muhakkak yapılacaktır. Maillere verilen cevaplar şu şekilde;

1-Deprem perdesi olan her taşıyıcı sisteme uygulanmalıdır. Çünkü a ve b koşulları perde varsa kontrol edilebilir.

2-Sorunuza maalesef yönetmeliğin hazırlanması sırasındaki bu konu ile ilgili görüşmeleri hatırlayarak cevap veremiyorum. Gelen sorular üzerine oluştırduğum şahsi görüşümü ancak bildirebiliyorum. Bana göre bu durum (perdelerin daha çok önem kazandığı) çerçevesi bulunmayan sistemlerde uygulanacak diye anlıyorum.

3-İlgili koşulun perdeli çerçeveli sistemlere uygulanacağını düşünüyorum.

İlgili a ve b maddelerine baktığımızda, (a) maddesinde (aslında b maddesinde de), (eğitim el kitabında da belirtildiği gibi), yeterli fazla bağlılık özelliği beklenmektedir. Yani devrilme momentlerinin toplamının (ilgili yönde) 1/3’ünden fazlasını “tek bir perdenin üstlenmesini” cezalandırmaktadır. (b) maddesinde de burulma rijitliği, dayanımın sağlanması amacıyla bir akstaki perdenin ya da perdelerin ilgili yöndeki devrilme momentlerinin toplamının en az 1/6’sını karşılaması teşvik edilmiş, aksi yön cezalandırılmıştır.

Mühendislerin güvenli tasarım kadar ekonomik tasarım görevinin de olduğu herkesin bildiği bir durumdur. TBDY gibi ağır bir yönetmeliğe birden geçiş, eski yönetmeliğe göre ekonomiklikten uzaklaşma ve yüklenicilerden tepki alma endişesi doğurmaktadır. Bu durum da anlatım dili yeterince açık olmayan hatta bariz zor olan yönetmelikte mühendislerin yana yakıla ekonomik çözüm arama, “bug” bulma çabası doğurmasına neden olmaktadır. Zaten Yönetmelik koşullarının ağrılığı konusunda birçok mühendis ve akademisyenin hemfikir olduğu ve Bakanlığa bu durum ile ilgili başvurularda bulunduklarını biliyoruz. Bu sebeple güncellemelerin geleceğini, hatta yukarıdaki veya diğer maddelerdeki anlaşılmayan durumlar hakkında bilgilendirmelerin yapılacağına inanıyoruz. Bu doğrultuda biz de hem öğrenmiş hem de gerekçeleriyle yazılarımızı güncellemiş oluruz.