Temellerin Boyutlandırılmasında Dikkat Edilecek Hususlar

Yüzeysel temellerin boyutlandırılmasında dikkat edilecek hususlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. Temellerde meydana gelen hasarlar genellikle bu hususlara gerekli özenin gösterilmemesinde ortaya çıkar.

• Temel üst yüzü ile kolon alt yüzünün farklı zamanda dökülmesi nedeniyle betonda sürekliliğin sağlanamaması en başta gelen hasar nedenidir. Bu yüzeyin iyi temizlenmemesi ve arada kalıp artıkları, çimento torbası kağıt parçaları ve kalın toz tabakasının bulunduğu halde beton dökülmesi temel ile kolonun bütünleşmesini önler. Ara yüzeyin temizlenip pürüzlendirilmesinden sonra beton dökülmesi uygundur.
• Genellikle temel ve kolon betonları farklı zamanda döküldüğü için temel düzenlenirken içine kolon filizleri bırakılır. Bu filiz donatılarının temel içinde kıvrılarak kolon içinde kalacak kısımlarda kenetlenme boylarının sağlanması önemlidir. Kolon filizlerinin yerlerinin özenle belirlenmesi gerekir. Filiz yerlerinde yapılan yanlışlığı, filizleri kıvırıp kolon içine sokarak düzeltmeye çalışmak hatalıdır. Düz olmayan filiz çubukları, hesaba katabilecek basınç veya çekme kuvveti taşımazlar. Düzeltme ancak, yeni filiz donatılarının kenetlenmesini sağlayarak olabilir.

  
  
  

• Büyük ve düzgün olmayan zemin gerilmelerinden meydana gelen temel hareketleri üst yapıda onarımı mümkün olmayan hasarlara sebep olurlar. Zemini elastik kabul ederek yapılacak ileri hesap teknikleri her zaman bir çözüm oluşturmayabilirler. Zemin gerilmelerinin doğrusal yayıldığının kabul edilmesi kesit etkileri bakımından genellikle daha güvenli tarafta bulunur. Zemin için yüksek güvenlik katsayıları kullanılması ve temel düzeninin olabildiğince düzgün yayılı zemin gerilmesi oluşacak biçimde seçilmesi temel hareketinin sınırlandırılması için en önemli hususu kabul eder.
• Kesme kuvveti etkisi; bir doğrultuda kiriş kesme kuvveti etkisi ve iki doğrultuda zımbalama etkisi nedeniyle temel yüksekliğinin belirlenmesinde önemli olur. Kesme kuvveti veya zımbalama donatısı katkısı olmaksızın bu etkilerin karşılanması önerilir.
• Kiriş kesitlerinde olduğu gibi denge altı donatılı temel kesitlerinin düzenlenmesiyle aşırı zorlanmalarda basınç göçmesi önlenmiş olur. Seçilen donatıların kenetlenme boylarına gösterilecek özenle aderans çözülmesinin önüne geçilmiş olur.

Bir yapının temellerinin hepsinin aynı seviyede yapılması tavsiye edilir. Farklı seviyede temel bulunması durumunda yüksekte bulunan temelin alt zemininin sıkıştırılmasına özen gösterilmesi ve bunun zamanla gevşememesinin sağlanması önemlidir. Temellerde meydana gelecek farklı oturmaların üst yapıda önemli zorlamalar ortaya çıkaracağı unutulmamalıdır. Temel derinliğinin belirlenmesinde komşu yapıların temel derinlikleri de etkili olur. Birbirine yakın iki temelden yeni olanını diğerinin çok altına indirmek uygun değildir. Yapılacak dikkatsizlik mevcut temelin zemininin örselenmesi yoluyla temelin çökme veya dönmesine sebep olabilir. Bu ise, mevcut yapıda göçmeye kadar giden hasarlar meydana getirebilir. Temel alt taban seviyesi, zemin durumu yanında, yeraltı su seviyesine de bağlı olarak tespit edilir. Temeli, iklim koşullarına göre, 0.50m – 1.50m arasında değişen don derinliğinin altına indirmek gereklidir.

Temellerin boyutlarının belirlenmesinde etkili olacak bir kontrol da, temelin zeminden ayrılmamasının sağlanmasıdır. Genellikle düşey yükler durumunda büyük normal kuvvet ve küçük momentler meydana gelir. Buna karşılık, G+Q+E ve daha çok 0.9G+E yükleme durumlarında momentler daha etkilidir ve zemin gerilmelerinin düzgün yayılmamasından temelin zeminden ayrılması söz konusu olabilir. Bu yüklemelerde ayrılma olduğu belirlenirse, yapı ağırlığı ve temel düzenindi kontrol ederek bu durumun ortaya çıkmamasını sağlamak tavsiye edilir.

Sonuç olarak temel sistemine karar vermeden, projenin kapsamına bağlı olarak uygun bir geoteknik inceleme yapılması gerekir. Hazırlanan geoteknik rapordkapsamlı deneyler ve ayrıntılı açıklamalar bulunabilir. İnşaat mühendisliği bakımından bulunması gerekli bilgilerin başında önerilen temel sistemi ve temel derinliği gelir. Yeraltı su seviyesi ile zemin emniyet gerilmesi ve zemin yatak katsayısı da bulunması gerekli önemli bilgilerdendir. Elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi ile temel sistemine karar verilebilir. Ancak, projenin kapsamlı veya zeminin alışılmışın üzerinde değişik özellikler gösterdiği durumda, geoteknik konusunda bir uzmanla temel sistemine karar verilmesi önerilir.