Teodolit Nedir?

Egik gözleme doğrultusu ile yatay ve düşey açıların ve uzaklıkların ölçülmesinde kullanılan alete teodolit denir. Teodolit nivoda olduğu gibi alt ve üst yapıdan oluşur.

Teodolitin Yapısı

Bütün teodolitler iki veya üç kısımda incelenir. Üç kısımda incelenirse, sehpa, alt ve üst yapı, eğer iki kısımda incelenirse sehpa ile alt yapı bir kısım ve üst yapıda diğer kısım olarak incelenmektedir.

Teodolitin yapısı:

1.) Hedef (nişan) dürbünü,
2.) Netleştirme vidası.
3.) Aydınlatma aynası,
4.) Oküler.
5.) Tesviye düzeci,
6.) Yatay daire bağlama vidası,
7.) Merkez ekseni tabakası,
8.) Düşey daire genel hareket vidası,
9.) Kılları netleştirme vidası.
10.) Düşey daire özel hareket vidası,
11.) Okuma mikroskobu.
12.) Küresel kabarcıklı düzeç.
13.) Optik merkezlendirme yeri.
14.) Yatay daire özel hareket vidası,
15.) Yatay daire genel hareket vidası,
16.) Tesviye tablasının ayırma vidası.
17.) Tesviye vidaları.

Teodolitin Alt Yapısı

Bir teodolitin alt yapısında şunlar bulunmaktadır.

1. Sehpa.

2. Taban ve bağlama plakası,

3. Yatay daire (bölüm daire veya lemb),

4. Yatay daire genel ve özel hareket vidaları

5. Yatay daire bağlama vidası, tesviye tablasını ayırma vidası.

Sehpa: Sehpa, üst tarafına aletin bağlanacağı sehpa başlığı ile bu başlığa bağlı bulunan üç ayaktan oluşur. Teodolit sehpaları nivelman aleti sehpalarına benzerler. Üç ayağın ucunda madeni çubuk veya mahmuz vardır. Ayakları iki parçalı ve sürgülü yapılırlar.

Sehpa başlığı metal olup, buruda teodolitin bağlanması için bir vida ve bunun altında aletin kolayca merkezlenmesini sağlamaya yarayan çekül bağlama kancası bulunur. Bazı sehpa başlıklarında sehpa başlığının yataylığını sağlamak için bir kabarcıklı düzeçte bulunur.

Taban ve Bağlama Plakası: Teodolitin üç ayaklı sehpaya bağlanmasını sağlayan parçalardır.

Tesviye Vidaları: Tesviye veya düzleme vidalarının sayısı üçtür. Bu vidalar aletin düşey ekseninin dik olmasını sağlarlar.

Yatay Daire: Yatay daire, yatay açıların ölçülmesine yarar ve teodolitin en önemli kısmıdır. Yatay daire bölümleri derece veya grad olabilir. Yatay dairedeki değerlerin okuma mikroskobunda görünüşü aşağıda verilmiştir. Altında Hz yazan bölümler yatay daire bölümleridir.

Yatay Daire Genel ve Özel Hareket Vidaları: Yatay daire genel hareket vidası, aletin yönlendirilmesinde fazla dönü hareketleri için gereklidir. Özel hareket vidası ise aleti yönlendirildikten sonra okuma sırasında kılların mira ile tam çakışması için kullanılır.

Yatay Daire Bağlama Vidası: Bu vida yardımıyla yatay daire deki açıların bozulmadan başka bir hedefe yönlendirilmesi sağlanır.

Tesviye Tablasının Ayırma Vidası: Bu vida ile de tesviye ayakları aletten ayrılabilir.

Teodolitin Üst Yapısı

Bir teodolit üst yapısında şunlar bulunur.

1. Dürbün

2. Düşey daire

3. Dürbün genel ve özel hareket vidaları,

4. Kabarcıklı düzeçler.

5. Okuma mikroskobu.

6. Aydınlatma aynası, optik merkezlendirme yeri

Dürbün: Teodolit dürbünü, aynı nivonun dürbününe benzer. Teodolit dürbünlerinin üzerinde, gözleme noktalarının kolayca bulunabilmesi için göz ve arpacık veya hedef (nişan alma) dürbünü bulunur. Nlvodan farklı olarak teodolitin dürbünü yatay eksen üzerinde dönebilir.

Dürbünün bu hareketi ile dönen düşey daireden dürbünün yatayla yapmış olduğu açı değeri okunur. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, okuma mikroskobunun, üst kısmında ve “V ile gösterilen kısımdaki açı değerleridir.

Düşey Daire: Düşey daire, dürbüne bağlı olduğundan dürbünle birlikte döner. Düşey dairenin bölümleri yatay daireye benzersede, yatay daireden biraz daha küçüktür. Dürbün tam yatay olarak tutulursa okuma mikroskobundan düşey dairenin değeri 90° veya 100g’ tır.

Genel ve Özel Hareket Vidaları: Dürbün genel hareket vidası dürbünün fazla hareket etmesini, özel hareket vidasıda okuma sırasındaki sınırlı hareketi sağlar.

Kabarcıklı Düzeçler: Teodolitin düşey eksenin dikey duruma getirilmesi için alette bulunan kabarcıklı düzeçlerin tesviye edilmesi gerekir. Aletteki silindirik kabarcıklı düzeç aletin tesviye edilmesinde kullanılır. Küresel kabarcıklı düzeç ise başlangıçtaki yaklaşık tesviyeyi sağlar.

Okuma Mikroskobu: Teodolitin yatay ve düşey açılarının okunması için, dürbün yanında okuma mikroskobu bulunur. Okuma mikroskobunda görülen iki değerden “V” ile gösterilen düşey dairenin “Hz ” ile gösterilende yatay dairenin değerleridir.

Aydınlatma Aynası, Optik Merkezlendirme Yeri: Aydınlatma aynası dışarıdan ışığı yansıtarak yatay ve düşey daireyi aydınlatır ve okuma mikroskobundan açı değerlerinin okunmasını sağlar. Optik merkezlendirme yeri de, aletin düşey eksenin arazideki tam yerini belirlemeye yarar.

Teodolitin Eksenleri

Teodolitlerde dört eksen bulunmaktadır.

1. Düşey eksen veya asal eksen (V – V),

2. Yatay eksen (H – H),

3. Gözleme ekseni veya optik eksen (Z –Z)

4. Kabarcıklı düzeç ekseni (L – L)

 

 

Düşey veya Asal Eksen: Aleti çevresinde döndürdüğümüz ve aletin tesviye edilmesinden sonra düşey durumda bulunması gereken eksendir.
Gözleme veya Optik Eksen: Objektifin optik merkezi ile kıl ağının ortadaki kesişme noktasını birleştiren doğrudur.
Kabarcıklı Düzeç Ekseni: Alette bulunan düzecin kabarcığına teğet olarak geçen eksendir.

Teodolitin Bakımı ve Kullanımı

Teodolitin bakımı ve kullanımında şunlar göz önüne alınmalıdır.

1. Alet kutusundan alınırken veya kutusuna yerleştirilirken herhangi bir zorlama olmamalıdır.

2. Aletin parçaları kutunun içindeki yerine düzgün olarak yerleştirilmelidir.

3. Alet çarpma ve sarsıntılardan korunmalı, taşıma sırasında mutlaka kutusuna konulmalıdır.

4. Alet kutusundan alınırken veya kısa uzaklıklarda sehpasız taşınırken, yalnız alt yapıdan tutulmalıdır,

5. Alet sehpası üzerinde taşınırken, düşey eksen dik tutulmaya çalışılmalıdır. Yoksa aleti sehpaya bağlayan vida gevşek olursa, alet düşebilir.

6. Alet sehpası üzerinde dürbün ayaklarından tutularak döndürülmemeli, yoksa aletin gözleme ve yatay ekseninde arızalar ortaya çıkabilir.

7. Aletin genel hareket vidalan az sıkıştırılmalı, fazla sıkıştırarak alete zarar vermemelidir.

8. Dürbünün objektif ve oküleri hiç bir zaman elle sllinmemeli, yumuşak bir bez veya güderi ile silinmelidir.

9. Alet nem ve tozdan korunmalıdır.

10. Alet yağmur altında kullanılmamalı, nemli havalarda alet iyice temizlenmeli ve kurulanmalı, aletin kutusu bir süre açık bırakılmalıdır.

11. Aletin kutusunda nem alıcı maddeler bulundurulmalıdır.