Vernik Nedir? Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?

Vernikler uygulandıkları yüzeyler üzerindeki görünümü değiştirmeden ve yüzeyde kuruduktan sonra saydam ve sert katmanlar oluşturan sistemlerdir. Vernikleme işlemindeki amaç, ağaç malzemeyi dış etkilere karşı korumak ve güzel göstermektir.

Vernik çeşitli reçinelerin uygun çözücü ve incelticisi sıvılardaki karışımlarıdır. Bu bakımdan genellikle reçine veya çözücü türüne göre adlandırılmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre vernikler aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:

1. Hammaddelerine göre; alkid verniği, selülozik verniği gibi.
2. Uygulama yöntemlerine göre; fırça, püskürtme, daldırma verniği.
3. Uygulama aşamasına göre; dolgu veya son kat vernik.
4. Yüzey etkisine göre; parlak, yarı parlak ve mat vernik.
5. Uygulandığı ürüne göre; mobilya verniği, yat verniği, parke verniği
6. Kuruma (Sertleşme) tiplerine göre; fiziksel, fiziksel – kimyasal, kimyasal
   kuruyanlar.
7. Diğer etkenlere göre; geçirgen vernik, tek veya çift bileşikli (1 veya 2 elemanlı)
   vernikler.
8. Sertleşme tiplerine göre vernikler;
   1. Fiziksel kuruyan vernikler
      • Gomlak (Şellak) verniği
      • Alkol esaslı vernik
      • Selülozik vernik
      • Sentetik vernik
   2. Kimyasal kuruyan vernikler
      • Alkid verniği
      • Poliester vernik
      • Poliüretan vernik
   3. Fiziksel ve kimyasal kuruyan vernikler
      • Su esaslı vernik
      • Yağlı vernik

Fiziksel kuruyan verniklerde kuruma eritici sıvıların buharlaşması sonucu olmakta ve incelticiler sayesinde tekrar yumuşatılabilmektedir. Bu özellikteki vernikler hızlı kuruyabilmekte, onarımları kolay olup, üst üste katlar halinde uygulanabilmektedir. Üst üste uygulanan katlar birbirini etkilemektir. Kimyasal kuruma yapan vernikler ise dönüşümsüz katman yaparlar ve dış koşullara karşı fiziksel verniklerden oldukça fazla dayanıklıdır.

Yarı fiziksel kuruma yağ esaslı verniklerde görülmektedir. Verniğin kuruması sırasında çözücü sıvı buharlaşmasında yağ oksitlenerek katman yarı kimyasal özellik göstermektedir.

Vernik Çeşitleri

Selülozik Vernik

Selülozik vernik mobilya, oyuncak, modeller, spor malzeme parçaları üzerinde püskürtme, fırça ile sürme, daldırma gibi metotlarla kullanılmaktadır.

Selülozik vernik, nitroselüloz ve sülfirik asitlerden; aseton, amil-asetat, butil-asetat, etil-asetat gibi eriticilerden; vernik reçinelerinden; tolüen ve benzin gibi incelticilerden ve plastikleştiriciler veya yumuşatıcılardan (fosforik ve fethalik asitler) meydana gelmiştir. Sert, selüloide benzer bir üst yüzey meydana getiren selülozik vernik çok çabuk kurur ve bir defa kuruyunca bütün kimyasal faaliyet durmaktadır. Bu durum sağlam, rutubete, alkole (ispirtoya) dayanıklı ve normal derecedeki ısı değişikliklerinden veya çok yüksek olmayan sıcaklık tesiri ile bozulmayan, bir üst yüzey meydana getirmektedir. Selülozik vernik kuruma esnasında renk değiştirmemekte ve çabuk kurumasından dolayı toz benek ve lekeleri çok az olmaktadır.

Selülozik verniğin, yaklaşık %25-35 bölümü, sürüldüğü yüzeyde katman haline gelir. Verniğin katman yapan bölümü, nitroselüloz, reçineler ve yumuşatıcılardan oluşur.

Su Bazlı Vernik

Su bazlı vernik, akrilik üretan reçinelerden elde edilen tamamen renksiz bir verniktir. Üretiminde bağlayıcı, poliüretan ve akrilik reçineler, solvent olarak su ve eter glikol kullanilir. Parlak vernik üretiminde bileşime pigment katilmazken, saten olanlarda matlaştırıcı maddeler kullanılmaktadır.

Su bazlı vernik; renksiz, kokusuz, sararmayan ve ağaç malzemenin doğal rengini değiştirmeyen özelliktedir. Kuruması kimyasal olup, dönüşümsüz katmanlar verir. Birden fazla kat aynı günde uygulanabilir. Temizlik maddeleri, yağlar, hardal, şarap ve sirkeye karşı dayanıklıdır. Su bazlı vernik uygulanacak yüzeyler zımparalanarak toz, kir, yağ vb. arındırılmalı ve yüzeyler kuru olmalıdır. İlk defa verniklenecek yüzeylerde, ağaç malzemenin yapısına göre 1-3 kat, önceden boyanmış yüzeylerde ön deneme yapıldıktan sonra 1-2 kat, akrilik ve vinilik boyalar üzerine son kat olarak uygulanabilir.

Sentetik Vernik

Sentetik (yapay) reçinelerin organik çözücüler içerisindeki eriyiklerine sentetik vernik denir. Sentetik reçineler, oluşumunu tamamlamış ve polimerleşmesi yarım bırakılmış olarak iki tipte üretilmektedir. Oluşumunu tamamlamış sentetik reçineler nitroselüloza benzer ve fiziksel kuruma yaparlar. Vinilklorür, polivinilklorür, polivinilasetat, klorlu kauçuk bu gruba girer. Polimerleşmesi yarım bırakılmış sentetik reçinelerde yağlı bir alkid kullanılmaktadır. Katı bağlayıcının %40’ ından fazla oranda yağ içeren türlerine uzun yağlı alkidler denir. Strenal alkid, üretan alkid, epoksi ester bu maksatla en çok kullanılanlardandır. Bunlarda, polimerizasyona ya da oksidasyona dayalı bir kuruma şekli görülür ve dönüşümsüzdür. Sentetik vernikte kuruyan yağlar da kullanılmaktadır. Bunun amacı, esnek ve sağlam bir katman yapmanın yanı sıra kuruma süresini uzatmaktır. Bu maksatla en çok keten tohumu yağı kullanılır.

Sentetik vernikte, 1930’lu yıllardan beri kullanılan en iyi çözücü terebentin olup, son zamanlarda mineral sipiritleri, alifatik, naftanik ve bazen de aromatik hidrokarbon karışımları kullanılmaktadır. Kurumayı hızlandırmak için oksijen verme yeteneğindeki metal sabunları, kurutucu (katalizör) olarak kullanılır. Bu maksatla en çok kobalt, kurşun, mangan kullanılmaktadır.

Son yıllarda özellikle mobilya sektöründe giderek az kullanılan sentetik vernik, yapı marangozluğunda, doğramacılıkta, bahçe ve mutfak mobilyalarının yanı sıra sandal ve yat endüstrisinde geniş bir kullanım alanına sahiptir.

Poliüretan Vernik

Poliüretan vernik, iki kompenentli vernik olup kimyasal tepkimeli vernik gruplarındandır. Eritici inceltici sıvı buharlaşırken, elemanları kimyasal tepkimeye girer.

Verniğin polimer oluşumu, ağaç malzeme yüzeyinde tamamlaması, ağaç malzeme yüzeyi ile güçlü bağ kurmasının önemli nedenlerindendir. Esnek katmanı mekanik etkilere, asit, baz, su, nem, kuru ve sıcaklığa karşı dayanıklıdır. Özellikleri itibariyle iç mekânda banyo hariç bütün birimlerde kullanılabilir. Su ve nem etkisine açık bütün yüzeylerin vernikle kapatılması zorunludur. Katmanın su alması halinde, nefes alma yeteneği olmadığı için vernik ağaç malzeme ara kesitindeki bağlar önemli hasar görebilir. Alifatik izosiyanattan üretilen alkid reçine esaslı poliüretan vernik güneş ışınlarına dayanıklı olduğu gibi, rengini bozulmadan uzun süre korur.

Poliüretan verniklerde yüzeyde kalıcı oran % 50’dir. Vernik sıvısı ise akışkandır. Verniği işe uygulamak üzere hazırlarken, üretici firmanın önerilerine uyulmalıdır. Verniği inceltmek için aynı firmanın ürettiği poliüretan tineri kullanılmalıdır. Poliüretan vernikler hemen hemen bütün yöntemlerle yüzeye sürülebilir. Fırça, püskürtme, daldırma ve dökme yöntemi ile yüzeylere uygulanabilir. Vernikleme esnasında, kullanılan araç ve gereçlerin çok temiz olması gerekir.

Vernikler ve kaplamalar, çok eski zamanlardan beri mobilya ve ahşabın korunmasında yaygın olarak kullanılmıştır. Reçine esaslı verniklerin kullanımı tarihsel olarak Mısır, Fars, Çin, Yunan veya Hint kültürü gibi eski zamanlara kadar görülmektedir. Eski zamanlardan bugünlere kadar ahşap bazlı iç mekân malzemeleri kullanılmış ve çevreyi kirletmiştir.

Kaynaklar;
Rahmi TUTGUN-AĞAÇ MALZEMEDE YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜNÜN VERNİK KATMANI TUTUNMA DİRENCİNE ETKİSİ
Mehmet Alper MERCAN-BAZI AĞAÇ TÜRÜ ODUNLARINDA ÇEŞİTLİ VERNİK UYGULAMA KOŞULLARINA AİT YAPIŞMA DİRENCİNİN ARAŞTIRILMASI
Eyüp AKSOY-RENK AÇICI KİMYASAL MADDELERİN BAZI AĞAÇ MALZEME VE VERNİKLERİN YANMA ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ