Yönetmeliklerin Taşıyıcı Sistem Düzensizliklerinin Karşılaştırılması

Taşıyıcı sistemlerinde oluşan düzensizliklerin, çağdaş deprem yönetmeliklerinin belirledikleri şartlar ve sınır değerler incelendiğinde çeşitli farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Türk Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018), Amerikan Deprem Yönetmeliği (ASCE 7, 2002), Hint Deprem Yönetmeliği (IS 1893-1, 2002), Japon Deprem  Yönetmeliği,  Avrupa  Birliği  Deprem  Yönetmeliği  (Eurocode  8,  2004),  İran Deprem Yönetmeliği (Standart 2800, 2007)  kapsamda planda A1, A2, A3 olmak üzere 3 adet plandaki düzensizlik türü ve B1, B2, B3 olmak üzere 3  düşey doğrultudaki düzensizlik türleri incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır:

A1-Burulma Düzensizliği:

Dünya genelindeki deprem yönetmeliklerinde en fazla işlenen düzensizlik türlerinden olan burulma düzensizliğinde ASCE(AmerikanDeprem Yönetmeliği) ve Hint Deprem Yönetmelikleri daha güvenli tarafta kalıp ηb burulma katsayısı değerinin 1.20’yi geçtiği, yani burulma düzensizliğinin oluştuğu durumda yapılarda gerekli tasarım yüklerini %25 oranında arttırma yoluna  gitmiŞtir.  TBDY 2018’de  ise  2.0ηbi  değeri  aşıldığında  hesap  yönteminin değişmesi şart kularak analizlerin daha doğru yapılması gerekli bulunmuŞtur.

A2-Döşeme süreksizliği: Bina kat plan düzlemindeki boşlukların sebebiyet verdiği döşeme süreksizliği düzensizliği TBDY 2018’de boşlukların brüt kat alanının %33’ünden fazla olması durumunda oluşurken, ASCE yönetmeliği bu oranı %50’ye kadar serbest  bırakmıştır. Bu değerler düşünüldüğünde TBDY 2018’in, ASCE yönetmeliğine nazaran bu konuda daha az müsamaha gösterdiği düşünülebilir. Ancak ASCE buna karşılık yine belirli tasarım  yüklerinin %25 oranında arttırılması gerekliliğini belirterek bu müsamahayı ortadan kaldırmıştır. İran ve Hint Yönetmeliklerinde döşeme süreksizliği düzensizliği ASCE ile aynı Şekilde ele alınmıŞtır. TBDY ayrıca 1. ve 2. deprem  bölgeleri için döşemelerin deprem kuvvetlerini düşey taşıyıcı elemanlara güvenli bir şekilde aktardığının hesapla doğrulanması gerektiğini söylemektir. İncelemeler düşünüldüğünde yönetmelikler yapıların güvenliğini farklı bir biçimde göz önünde bulundurmuştur.

A3-Planda Çıkıntılar:TBDY’e göre planda çıkıntı yapan uzunluk aynı doğrultudaki toplam uzunluğun %20’sinden büyük olması durumunda bu düzensizlik meydana gelirken, ASCE ve Hint yönetmelikleri’nde bu oran %15’tir. Ayrıca yine ASCE ve  Hint  yönetmelikleri’nde tasarım yükleri %25 arttırılarak etki ettirilecektir. TDY ise 1. ve 2. deprem bölgelerindeki  yapılar için yine döşemelerin  deprem  yüklerini  kolon  ve  perdelere  doğru  bir  şekilde aktardığının  kontrol  edilmesi  gerektiğini  belirtir.Buna  göre ASCE ve Hint yönetmelikleri bu hususta Türk Bina Deprem Yönetmeliği’nden daha güvenli sınırlar koymaktadır.mDiğer bir taraftan Eurocode-8 ve   İran  standartları ise diğer yönetmeliklerin sınır değerlerine kıyasla daha tölere edilebilir bir değer ortaya koymuştur.

B1-Zayıf Kat:  Zayıf  kat  düzensizliğini  ASCE,  Hint  ve  İran  yönetmelikleri herhangi bir kattaki yanal dayanımın bir üst katın yanal dayanımına oranının %80’den az olmaması gerektiğini açıklar. TBDY bu düzensizliği daha fazla detaylandırmıştır. Eğer zayıf kat hesabı yapılan kattaki duvar kesit alanlarının toplamı bir üst kattan fazla ise duvarlar etkili kesme alanı hesabına girmez. η_ci değeri 0.6 ile 0.8 arasında çıkarsa deprem yüklemesi hesabındaki R (taşıyıcı sistem davranış katsayısı) katsayısı 1.25 η_ciile çarpılarak (V) eşdeğer deprem yükü arttırılacaktır. η_cideğerinin 0.6’dan küçük olması kabul edilemez. Bu durumda zayıf katın dayanımı ve rijitliği arttırılması gerekmektedir. Sonuç olarak TBDY diğer yönetmeliklere göre zayıf kat düzensizliği durumunu daha fazla göz önüne alıp daha detaylı şartlar koymaktadır.

B2-Yumuşak Kat: ASCE, Hint, İran, Eurocode 8,  Bulgaristan, Yeni Zelanda ve İsrail  yönetmelikleri  bu  düzensizlik  üzerinde  durmuşlardır.  Özellikle Japon yönetmeliği bu düzensizliği çok detaylı incelemiş ve konuyla ilgili birçok formülizasyon ortaya koymuştur.

B3-Taşıyıcı Sistemin Düşey Elemanlarının Süreksizliği: Birkaç yönetmelik haricinde birçok çağdaş deprem yönetmeliğinde bu düzensizlik türüne değinilmemiştir. TBDY dünya genelinde bu konu üzerinde en çok duran yönetmeliktir. TBDY’den farklı olarak ASCE ve Hint Yönetmelikleri kolonların veya perdelerin alt katlara inildiğinde kesit alanlarının azaltılmaması gerektiğini belirtir. Yönetmeliklerin bu düzensizlik hakkındaki bütün şartları düŞünüldüğünde Türk Bina Deprem Yönetmeliği bu konuda diğer ülkelerin yönetmeliklerine nazaran oldukça güvenli yaklaşımlar yapmıştır.

Kaynak: Mahmud Sami DÖNDÜREN, Abdulhamit NAKİPOĞLU
Selçuk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi,  İnşaat Mühendisliği Bölümü, Konya Türkiye