Bina Yıkımı, Yıkım Yöntemleri ve Makinaları, Yıkım Projesi

Bina Yıkımı

Yıkım; planlı ya da plansız zarar verme işlemi ile sonuçlanan yıkım işlemi felaket ve büyük zarar gibi çeşitli şekillerde tanımlanabilmektedir.

Binaların yıkımı, yapıların sökümü, parçalara ayrılması ve ortaya çıkan enkazın tahliyesi işlemlerinden meydana gelmektedir.

Bina yıkımı, ortadan kaldırılması ya da parçalara ayrılması işlemi yapıyı oluşturan malzemelerin ve yapı sisteminin özelliklerine göre belirlenmektedir. Kısmen daha hafif ve narin yapıların yıkımı kolayca yapılabilirken, betonarme ya da çelik gibi ağır yapıların yıkımı zorlaşmaktadır. Yığma yapılarda da kullanılan malzemeye bağlı olarak yıkım süreci farklı özelliklerde gerçekleşebilmektedir.

Bina yıkım süreci, ilgili yapının mevcut durumu, yıkım ve söküm işlemlerinin amacı ve boyutu gibi birçok farklı faktöre bağlı olarak planlanmaktadır. Bu amaçla yapı ve yıkım işlemi ile ilgili çeşitli seçenekler değerlendirilmektedir. Bu seçenekler;

• -Yapının tamamen ortadan kaldırılıp ilgili alanın temizlenmesi,
• -Yeni inşa süreçleri için yıkım ve enkaz kaldırma işlemleri,
• -Yapının kısmen yıkımı ve onarımı,
• -Yapı onarımı ve güçlendirilmesi,

şeklinde sıralanabilmektedir.

Bina yıkımı ile ilgili Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın hazırladığı  YIKIM İŞLEMLERİ İLE HAFRİYAT TOPRAĞI, İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ’nde  ilgili usul ve esaslara değinilmektedir.

Yıkım işlemi öncesi ilk olarak yapılacak iş herhangi bir nedenle yıkımına karar verilen ilgili yapının, yıkım projesinin hazırlanmasıdır. (Yıkım Ruhsatı İçin Gereken Evraklar)

Bina Yıkım Projesi

Yıkılacak binanın taşıyıcı sistemi ve hasar düzeyi gibi özellikleri yıkım yöntemi ve bu yöntemin seçilme nedeni, yıkım sırasında alınacak, yıkım güvenlik önlemleri ve çevre güvenlik tedbirleri, yapının durumu, ayrıntılı yıkım aşamlarının tarifi ve enkazın uzaklaştırılması ile ilgili bilgiler bulunmalıdır. Ayrıca yıkım esnasında çevrenin kirletilmemesi için toz kontrolü gibi çalışmaların yanında iş güvenliği tedbirleri bu yıkım projesinde belirtilmelidir.

Yapıların yıkımı, öncesi ve sonrasıyla bir projedir ve “yıkım projesi” hazırlanırken birçok farklı yıkım tekniğinden faydalanmak mümkündür. Bunun yanında aynı yıkım alanının çeşitli bölümlerinde farklı yıkım teknikleri de kullanılabilir. Bir yıkım projesi hazırlanırken dikkat edilecek ilk husus can güvenliğidir, keza bunu sağlayabilmek için ise çalışmalara ilk olarak risk değerlendirmeleri yapılarak başlanılmalıdır.

Bina Yıkımında Dikkat Edilecek Hususlar

Yıkım projesinde dikkate alınması gereken diğer hususları şu şekilde sıralayabiliriz;

• -Komşu yapıların durumu değerlendirilip bu yapılar ile ilgili alınması gereken uygun tedbirler belirlenmelidir,
• -Yıkımı yapılacak olan yapıda, yıkım sırasında tehlike doğurma ihtimali olan elektrik, su ve doğalgaz ile kimyasal veya biyolojik faktörler açıklanmalı ve bu noktalarda alınacak önlemler belirtilmelidir,
• –Yıkılacak yapının yakınında bulunabilecek benzin istasyonu, akarsu, baraj, yoğun nüfus veya yerleşim bölgesi  gibi faktörler, yıkım yönteminin seçilmesinde dikkate alınmalıdır
• –Yıkım projesinde hem yıkım yönteminin seçimi hem de seçilecek yıkım yöntemine göre alınacak önlemler açıkça detaylandırılmalıdır.
• –Yıkım işlerinde, ortaya çıkacak inşaat atıklarının geri dönüşümü yapılabilecek malzemelerin listesi çıkartılmalı, hangi aşamada hangi malzemelerin nasıl depolanacağını ve nakledileceği belirtilmelidir.
• -Yıkım projesinin hazırlanmasında, tüm etkenler dikkate alındıktan sonra, güvenlik önlemleri ile çevre koruma önlemlerini de kapsayan “Risk Değerlendirme Raporu” hazırlanmalıdır.

Yıkım İşlemleri ile Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, yapıların yıkıma hazırlanması için alınması gereken önlemleri detaylı bir şekilde vermektedir. Bunlardan bazıları :

• Yıkılacak yapının cepheleri en az 220 cm yüksekliğinde seyyar veya sabit paravan ile çevrilerek, yıkım şantiyesine giriş ve çıkışlar kontrol altına alınır. Çalışanların ve üçüncü şahısların görebilecekleri yere gerektiği kadar uyarı levhaları asılır.
• Yıkım esnasında düşebilecek her türlü malzemenin, yıkım şantiyesi dışında insan ve taşıt trafiğine ulaşması durumunda, bu cephe güvenlik iskelesi ile emniyete alınır. Tehlike oluşturmayan cephelerde koruma filesi kullanılabilir.
• Yıkılacak yapının 18 m ve daha yüksek olması durumunda, düşebilecek her türlü malzemenin, yıkım şantiyesi dışında insan ve taşıt trafiğine ulaşması durumunda, cephe güvenlik iskelesi yerine en az iki adet asma iskele kullanılması zorunludur. Asma iskele yıkım yapılan kat ile bir alt kata kurulur.
• Tozlanmayı en aza indirgemek için, gerekli tedbirlere ilaveten sabit veya seyyar sulama donanımları hazır bulundurulmalıdır.
• Yapıda geri dönüşümü olabilecek bütün malzemeler uygun söküm yöntemiyle sökülerek şantiyeden uzaklaştırılır.
• Şantiye sahasında sökümle veya yıkım işlemleri ile ortaya çıkabilecek yanıcı ve tutuşucu bütün malzemeler şantiye sahasında depolanmadan uygun şekilde uzaklaştırılır.

Bina Yıkımı Nasıl Yapılır?

Bina yıkım teknikleri;

• El Aletleri ile Yıkım,
• Mekanik Yıkım (makine ve robot kullanımı),
• Kimyasal Yöntemlerle Yıkım,
• Birkaç tekniğin beraber kullanımı

şeklindedir.

“Bina yıkımı nasıl yapılır?” sorusuna yanıt bulmak açısından, Yapıların yıkım yönteminin seçiminde etkili olan parametreleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• Yapının inşa edildiği zeminin özelikleri,
• Yapının taşıyıcı sistemi,
• Çevresi ve çevresel özellikleri,
• Yapının imalatında kullanılan malzemeler,
• Yapının kullanım amacı.

Yıkım yöntemi ile ilgili dikkate alınması gereken bir diğer konu ise, geri dönüşüm imkanı olan inşaat malzemelerinin toplanmasına imkan verilmesidir.

Asbest içeren yapı elemanları veya cıva ve benzeri ağır metaller içeren florasan gibi malzemelerin insan sağlığına zarar verdikleri için tehlikeli atık niteliğinde bulunduğu unutulmamalıdır. Ayrıca kısmen ya da tamamen geri dönüşüm olanakları göz önünde bulundurulur.

Bina yıkım süreçlerinde önemli bir diğer faktör yukarıda da belirtildiği üzere yapının taşıyıcı ve taşıyıcı olmayan elemanları ve yapı sistemidir. Bu  noktada geri dönüşümlü ya da dönüşümsüz yıkım, yıkım için ayrılan süre ile ilgili olarak makineli, patlayıcılı yıkım gibi alternatifler karşılaştırılmalı olarak değerlendirilip uygulama yöntemi belirlenmektedir. Dolayısıyla bina yıkım tekniğinin, yapı, zaman faktörü, çevre, yapının diğer yapılarla ilişkileri  gibi birçok faktöre bağlı olarak belirlenmesi gerekliliği anlaşılır olmaktadır.

Yıkım Yöntemleri- Bina Yıkım Teknikleri

• El ile Yıkım
  • Elmas Disk Kesici ile Yıkım (Elmas Bıçak Yöntemi)
  • Çekiç
  • Elmas Tel Testere
• Makine ile Yıkım
  • Delme-Kesme Yöntemleri
  • Robotlar ve Uzaktan Kumandalı Araçlar ile Yıkım
  • Birleşik Makinalar
  • Uzun Erişimli Yıkım Araçları
  • Kajim Yöntemi
• Kimyasal Maddeler Yardımı ile Yıkım
  • Sıcak Kesme Yöntemi,
  • Patlayıcılı Yıkım
• Yüksek Basınçlı Su Jeti ile Yıkım

1-El ile Bina Yıkımı

El ile bina yıkımında yapı yukarıdan aşağıya şekilde aşamalı olarak el aletleri ile yıkılır. Güçlü makinalar ya da patlayıcılar içermeyen bu yöntemde riskler sınırlı olsa da uzun zaman ihtiyacı bu yöntemin kullanılabilirliğini sınırlamaktadır. İşgücüne bağlı olduğundan ekonomik olarak değrelendirilebilmektedir. Özellikler betonarme gibi yüksek kütleler ve dayanımların söz konusu olduğu yapılarda el ile komple yıkım söz konusu olmamakta, ancak tadilat ve dönüşüm işlemlerinde eli ile yıkımdan yararlanılabilmektedir.

Yıkım makinalarının ulaşamayacağı bölgelerde, hassasiyet içeren bitişik bina yıkımlarında yararlanılan el ile yıkım yönteminde özellikle moloz birikimi hem taşıyıcı sistemin beklenilmeyen kuvvetlere maruz kalmasına hem de çalışma alanlarının kısıtlanmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle el ile yıkım işleminde, yıkım atıklarının düzenli ve istenen şekilde uzaklaştırılması süreç öncesinde planlanmalıdır.

El ile Bina Yıkımında Hangi Yıkım Sırası İzlenir?

Bina yıkım sırasında, yapının taşıyıcı sistemi en önemli faktördür. Yıkım, elemanların, yapı içerisinde taşıdıkları yüklerin boyutuna göre sırasyla gerçekleştirilir. Dolayısıyla genel olarak binaların yıkım sırası

1. Duvar yıkımı
2. Döşeme yıkımı
3. Kiriş yıkımı
4. Kolon yıkımı

şeklinde gerçekleştirilir.

El ile Bina Yıkımında Kullanılan Malzemeler

Bina yıkım araçları nelerdir?

Elmas disk kesici (Elmas bıçak)

Elmas disk kesiciler betonarme kesim yetisine sahip çeşitli çaplardaki diskin dönerek ilgili kesitlerin kesimini gerçekleştiren elemanlardır. Yıkım ve söküm işlemlerde kalın betonarme elemanların kesilmeside, derz açma işlemlerinde hızlı bir yöntem olarak sıkça tercih edilmektedir.

El çekiçleri

El çekiçleri kısmi yıkımlarda yapıların belirli bölümlerinin zayıflatılması amacıyla kullanılmaktadır. Bu araçların;

• Elektrikli çekiç – Elektrikli Darbeli Kırıcı
• Pnömatik çekiç – Kompresörlü Darbeli Kırıcı
• Benzinli çekiç
  
• Hidrolik çekiç

şeklinde çeşitleri bulunmaktadır.

Elmas tel testere

Betonarme gibi yüksek mukavemete sahip malzemlerden oluşan elemanların  parçalanması ya da kesilmesi için motorlu araçlar ile kullanılan elmas testereler, daire testerelerden daha büyük kesitlerin bölünmesi ve yıkımında kullanılabilmektedir.

Düşük toz, titreşim ve ses üretimi sayesinde hassas alanlarda elmas tel testere ile yıkım tercih edilebilmektedir.

2-Makine İle Bina Yıkımı

Makine ile yıkım el ile yıkımın mümkün olmadığı, hız ve yüksek güç gerektiren yıkım işlemlerinde kullanılan yöntemlerdir.  Makine ile bina yıkımda dikkat edilemesi gereken temel etkenler şu şekildedir;

• İlgili yapı ve çevresine uygun yıkım makinalarının seçilmesi,
• Yapı, makina ve elemanlara uygun olarak hazılanmış ve ilgili riskleri göz önene alan yıkım projesi,
• Yıkım işleminde görev alacak elemanlar ve ilgili makinaların kullanımındaki uzmanlık seviyeleri,
• Yıkım alanı yakınındaki diğer canlılar ve yapılar ile makinaların ilşkileri

Makine ile yıkımda, ilgili makinaların yıkım süresince stabilitelerinin planlanması gerekmektedir. Örneğin yükseğe ya da uzağa erişme kapasitesine sahip uzun ya da yüksek makinaların kullanımında devrilme ve yıkılmaların önlenmesi hayati öneme sahiptir.

2.a.Delme ve Kesme Yöntemleri

Delme, sondaj ve kesme yöntemleri kısıtlı çalışma alanlarında sıkça kullanılan tekniklerdir. Bu teknikler ayrıca, mekanik ve elektrik tesisatlar için gereken boşlukların açılmasında, yapıya sonradan eklenecek kapı pencere boşluklarının oluşturulmasında ve yapıların belirli bölümlerinin koparılmasında kullanılmaktadır. Bu yöntemler ve kullanılan araçlar;

• Elmas kesici ile delme

• Elmas, yol ve zemin kesici;

Elmas parça kesici,

Elle tutulan halka zincirli kesici (Testere);

Tungsten Matkabı,

şeklinde sıralanabilir.

2.b. Robotlar ve Uzaktan Kumandalı Araçlar ile Yıkım

Bu teknikler yıkım personeli için risk içeren durumlarda, yıkımın uzaktan kontrollü olarak yapılmasını sağlayan yöntemlerdir.

Kablosuz ve kablolu yönetim ve iletişim sistemlerine sahip olan bu araçlarda temel prensip iş güvenliğinin sağlanmasıdır.

2.c. Birleşik Makinalar

Birleşik makinalar kesme, taşıma, istifleme ve sıyırma gibi farklı işlemleri bünyesinde gerçekleştirme kapasitesine sahip makinalardır.

2.d. Uzun erişimli makineler

15 metreden yüksek erişime sahip ve bu mesafelerden yıkım işlemi gerçekleştirebilen makinalar yüksek erişimli makinalar olarak değerlendirilmektedir. Yüksek yapıların yıkımında hız ve esneklik sağlayan bu makineler genel olarak kesme, kırma ve ezme işlemlerini, bünyelerindeki hidrolik sistemler aracılığıyla gerçekleştirirler.

Yüksek yapıların yıkımı için özel olarak tasarlanan bu araçların kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

• Yıkım işinin kapsamı,
• Ekipman ve teknik personellerin uygunluğu,
• Arazi ve iş makinesinin konumlandırılması ile ilgili faktörler,
• Makina ve elemanların güvenliği

Betonarme ve çelik yapıların yıkımında, yıkım makinalarında;

• itici kol,
• darbeli çekiç,
• makas ağızlı kepçe,
• çengel,
• pülverizatör çeşitleri,
• kırıcı,
• yıkım kazığı

gibi çeşitli makina ekleri kullanılmaktadır.

İtici kol

İtici kollar yapıya yatay kuvvet uygulamak için yıkım makinalarına eklenen çelik eklentilerdir.

Hidrolik Çekiçler

Kesiciler

Hidrolik kesiciler betonarme ve çelik elemanların koparılmasını sağlayan, genel olarak ekskavatörlerin bomuna eklenerek kullanılan araçlardır. yıkımını gerçekleştirebilir.

Pülverizatörler

Pülverizatörler yapı  elemanlarını bir çene yardımıyla ezerek yıkım gerçekleştiren araçlardır.

Kıskaç

Daha çok söküm ve çekip çıkarma işlemleri için tercih edilen kıskaçların 3 kancalı, 4 kancalı gibi çeşitleri bulunmaktadır.

Kule tipi ve diğer uzun erişimli vinçler

Kule tipi ve diğer uzun erişimli vinçler yüksek yapıların yıkımında gerekli araçların ulaştırılması, molozların uzaklaştırılması gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Yıkım süreçlerini oldukça hızlandıran vinçler işgücü faktörünü azalttığından iş kazası risklerini de azaltmaktadır.

Çelik top ile yıkım

Çelik top ile yapı yıkımı, bir vincin ucuna asılı çelik topun yapıya uyguladığı darbeler ile yıkım gerçekleştirmektedir.

Ağırlığı 500kg  ile 5000 kg arasında değişebilen çelik toplar ağır yapıların yıkımında tercih edilen en eski yöntemlerdendir. Çelik top düşüş ve salınım şeklinde iki farklı etki ile yapılara kuvvet etkitmekte olup çevre yapılara zarar verme ve yıkımm kontrolünün sağlıklı bir şekilde devam ettirememe riskleri dolaysısyla çok tercih edilmemektedir.

Çelik halat ile yıkım

El ya da hafif yıkım araçları ile zayıflatılmış yapıların çelik halatlar aracılığ ile çekilmesi esasına dayanan bu yöntemde çekiş gücü vinçler, traktörler ya da ekskavatörler aracılığı ile sağlanabilmektedir.

2.j. Kajima yöntemi ile yıkım

Japon Kajima firmasının kendi eski merkez binalarını yıkmak için geliştirdiği bu yıkım yönteminde, yıkım zeminden yukarı şekilde ilerlemektedir.

 

3-Kimyasal Maddeler ile Yıkım

Kimyasal maddelerle yıkım, sıcak kesme yöntemi ve patlayıcı kullanarak yıkım gibi özel uzmanlık gerektiren yıkım yöntemleridir.

3.1 Sıcak kesme

Sıcak kesme teknikleri yapı yıkımında termik kesiciler ya da diğer termik etkilerin kullanıldığı yıkım yöntemleridir. Genel olarak oksit yakıtlı gazlar kullanılmaktadır.

3.2 Patlayıcı kullanmak sureti ile kontrollü yıkım

Yıkılması istenilen yapının, yapı stabilitesini bozacak katlarında planlı bir şekilde ortaya çıkarılan patlamasıyla oldukça hızlı bir şekilde gerçekleştirilern patlayıcılı yakım sistemi yüksek uzmanlık gerektiren bir tekniktir. Projelendirilmesi, patlayıcı temini ve transferi, çevre yapıların elverişliliğinin değerlendirilmesi gibi detaylı analizler gerektiren bu yöntem daha çok sanayi yapılarının yıkımı ya da yakın çevresinde yerleşim bulunmayan alanlarda tercih edilebilmektedir.

Patlayıcı kullanılarak yapılan yıkımların planlanmasında, patlama anında saçılacak malzemelerin önlenmesi, yapı göçme mekanizmasının planlanan şeklinin dışına çıkmamasının sağlanması ya da patlamanın beklenen zamanda gerçekleşmemesi gibi dikkat edilmesi gereken hassas noktalar bulunmaktadır.

 

 

Patlayıcı kullanılan yıkım tekniğinde, “Yapıların Yıktırılmasına İlişkin Yönetmelik Taslağı’nda belirtildiği gibi, bir yapının taşıyıcı sistemini patlayıcılar ile tahrip ederek yapının ağırlık merkezinde çökme etkisi oluşturulması ve kendi ağırlığı ile çökmesi planlanmaktadır.

Bir yapının patlayıcı madde kullanılarak yıkılmasının kararında;

• -Yapının bulunduğu yer ve komşu yapılarla olan ilişkisi ve mesafesi irdelenmeli,
• -Mevcut yapının taşıyıcı sistemi ve yapımında kullanılan malzemeler belirlenmeli,
• -Yıkım için modellemeler yapılarak hangi taşıyıcı elemanlara, hangi sayıda, ne kadar patlayıcı yerleştirileceği ve bu patlayıcıların patlatma sırası incelenerek, bina yıkım projesi hazırlanmalı,
• -Patlayıcı madde kullanılarak yapılacak yıkım işlemlerinde, patlayıcının miktarı, yeri ve patlatma sırası mutlaka uzman kişiler tarafından yapılmalı, patlatma işlemi ve sonrasında, yerleştirilen tüm patlayıcıların patladığından emin olmadan enkaz kaldırma işlemlerine girişilmemesi gerekmektedir.

Yıkım projeleri, betonarme yapı davranışını bilen ve bu konuda çalışma yapan uzman kişilerle, seçilen yıkım yöntemine bağlı olarak, özellikle de patlatma ile yıkım yönteminin seçilmesi durumunda patlayıcı konusunda uzman elemanlarla hazırlanması gerekmektedir.

Kaynak; Prof. Dr. Metin HÜSEM-KENTSEL DÖNÜŞÜM VE YIKIM YÖNTEMLERİ
Ferhat GÜVEN BETONARME YAPILARIN YIKIMI VE YIKIM TEKNİKLERİNİN UYGULANABİLİRLİK, ZAMAN VE MALİYET AÇILARINDAN İRDELENMESİ
Bohart, M., 2007. Demolition Eliminates Final Remnant of Charlotte Hornets. Construction Equipment Guide. USA. September 2007.
BS 6187:2000, 2000. BSI standards publication, Code of practice for demolition. September 2000.
BS 6178:2011, 2011. BSI standards publication, code of practice for full and partial demolition. s. 3,103,107.
Ram Services Limited, 2017. Diamond drilling and sawing, Controlled demolition, ring and chain sawing.
Wikiwand