CBS-Coğrafi Bilgi Sistemleri Nedir?

Coğrafi Bilgi Sistemleri; konumsal gözlemlerle elden edilen grafik ve grafik olmayan bilgilerin bir arada toplanması, işlenmesi, saklanması, farklı analizler yapılabilmesi, güncelleştirilmesi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bir bütün olarak gerçekleştirmeye olanak sağlayan dijital bir bilgi sistemidir.

GIS Nedir?

İngilizce Geographical Information Systems (GIS) ifadesi Türkçe’ye “Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)” olarak çevrilmiştir. CBS Dünya üzerindeki coğrafi verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, kaynaştıran, istenilen amaç doğrultusunda kullanan, çözümleyen ve gösteren bir sistemdir.

CBS-Coğrafi Bilgi Sistemleri, kullanıcıların konumsal ve konumsal olmayan verileri toplamasını, saklamasını, işlemesini, analiz etmesini, dünyanın doğal ve insan yapımı nesneler hakkında mekansal veri adı verilen bilgilerin elektronik ortamda sunumunu sağlar.

Coğrafi bilgi sistemlerinin çalışma mantığı, farklı katmanların aynı koordinatlar üzerine oturtulmasıdır. Bu sayede sistem üzerinde istenilen herhangi bir konuda veya veride kolaylıkla seçim yapılarak değişiklik yapılabilmektedir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, dünya üzerindeki oluşturulan veri öğelerini bir koordinat sistemine göre elektronik ortama aktarılarak bilgi edinmeyi ve analiz yapabilmeyi sağlar. Bu nesne özellikleri farklı katmanlara ayrılarak depolanır. Bir coğrafi bilgi Sistemi, her bir bilgi kategorisini güncelleme, analiz ve görselleştirme kolaylığı için ayrı ayrı katmanlara depolar. Örneğin bu katmanlar arazi özelliklerini, nüfus sayımı verilerini, demografik bilgileri, çevresel ve ekolojik verileri, yolları, arazi kullanımını, nehir yolarını ve taşkın ovalarını ve vahşi yaşam alanlarını temsil edebilir. Farklı uygulamalarla9 farklı katmanlar oluşturularak ve kullanılması sağlanır. Coğrafi Bilgi Sistemleri ayrıca harita özelliklerinin açıklayıcı bilgisi olan öznitelik verilerini de depolayabilir. Bu nitelik bilgisi, grafik verilerinden (raster ve vektör) ayrı bir veritabanında saklanır, ama grafik verilere bağlıdır.

Bir Coğrafi Bilgi Sistem mekanizması hem mekansal hem de nitelik verilerinin aynı anda incelenmesine izin verebilir.Konumsal ve konumsal olmayan veri türlerini birleştirerek haritalar ve raporlar oluşturarak kullanıcıların konum tabanlı bilgileri planlı bir şekilde toplamasını, yönetmesini ve analiz edilmesini sağlar.

Coğrafi Bilgi Sistemleri; uydu görüntüleri, hava fotoğrafları, haritalar, yer araştırmaları ve küresel konumlandırma sistemleri (GPS) gibi birçok farklı kaynaktan gelen verileri kullanabilir.

 Coğrafi bilgi sistemlerinin en faydalı yanlarından biri de bilgilerin tek bir sistem içinde toplanarak sürekli güncel tutulması ve bilgi değişikliklerinin işlenmesine olanak sağlamasıdır. Bu sayede oluşturulmuş olan veri tabanında bilgi karmaşasının da önüne geçilebilmekte ve doğru bilgiye en hızlı şekilde ulaşılabilmektedir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri Nerelerde Kullanılır?

Coğrafi bilgi sistemlerinin kullanım alanları;

• Bilimsel araştırmalarda,
• Kaynak yönetimi,
• Varlık yönetimi,
• Çevre yönetimi,
• Altyapı yönetimi,
• Arkeoloji,
• Peyzaj mimarlığı,
• Kentsel planlama,
• Belediyecilik işleri,
• Tarih,
• Pazarlama,
• Eğitim,
• Maden,
• Haritacılık,
• Tarım,
• Askeri uygulamalar,
• Trafik yönetimi,
• Meteoroloji

ve daha da çeşitlendirilebilerek sıralanabilir.

Herhangi bir çalışmada kullanılması planlanan veriler içerisinde konumsal bilgilerinde bulunması durumunda coğrafi bilgi sistemlerinden faydalanılabilmektedir. Dolayısıyla birçok alanda yapılan çalışmaların coğrafi (konumsal) bilgiler içermesi nedeniyle, coğrafi bilgi sistemlerinin de kullanım alanı oldukça fazla olmaktadır.

Örneğin inşaat sektörü ile ilgili bir örneklendirme yapmak gerekirse geçmiş yıllarda altyapı çalışması olarak sadece kanalizasyon ve su şebekesi düşünülürken günümüzde altyapı çalışması denince elektrik, telefon, doğalgaz, fiber hattı gibi birçok altyapı çalışmaları akla gelmektedir. Bu çalışmaların her biri ayrı ayrı planlama, projelendirme, yapım ve bakım aşamasından geçmektedir. Bu çalışmaların takibi ve hızlandırması konusunda da CBS oldukça etkin rol oynamaktadır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Yapılmış Çalışma Örnekleri

CBS Uygulamaları

Coğrafi bilgi sistemlerinin ünümüzde aktif olarak kullanılan en güzel örneklerden biri Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü tarafından online olarak kullanıcılara sunulmuş olan parsel sorgulama sistemidir. Türkiye üzerinde oluşturulmuş olan parsellerin harita üzerinde işlenerek il – ilçe – mahalle – belde – köy – ada – parsel olarak ayrılmasıyla kolayca ulaşılabilen ve parsel ile ilgili ön çalışma yapabilmek, fikir edinebilmek açısından oldukça kullanışlı bir sistemdir.

Günümüzde aktif olarak kullanılan sistemlerden bir diğeri de ülkemizde bazı belediyeler tarafından kullanıma sunulmuş olan kent rehberi ve e-imar sistemleridir.  Bu sistemler vatandaşların parsel veya adres bilgileriyle kolayca ulaşabileceği bilgi amaçlı kullanılmak üzere imar durumu, koordinat listesi, ruhsat bilgisi, numarataj bilgisi, fotoğraf, cadde – sokak ismi gibi bilgilere kolayca ulaşılabilen sistemlerdir.

İnşaat mühendisliği alanında oldukça önemli olan deprem verileri de TBDY2018 (Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği) ile birlikte AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) tarafından oluşturulmuş olan Türkiye Deprem Tehlike Haritası da CBS tabanlı olarak oluşturulmuş bir çalışmadır. Bu harita ile noktasal olarak koordinat verileri ile tasarıma esas olan deprem ve zemin parametrelerine ulaşılabilmektedir.

Her ne kadar kullanıcıların belirlediği verilerin işlenmesine tam olarak izin verilmese de Google Haritalar temel seviyede bir CBS olarak düşünülebilir.

Coğrafi bilgi sistemleri bir çok farklı alan ve disiplinlerde kullanılmakta olup değişik isimlerle de ifade edilmiştir. Bunlardan bazıları ise şunlardır;

• Arazi Bilgi Sistemleri Sistemleri,
• Arazi Veri Sistemleri Sistemleri,
• Coğrafi Referanslı Bilgi Sistemleri,
• Çok Amaçlı Kadastro Sistemleri,
• Doğal Kaynak Yönetimi Bilgi Sistemleri,
• Görüntü İşlem Tabanlı Bilgi Sistemleri,
• Kadastral Bilgi Sistemleri,
• Kent Bilgi Mekansal Karar Destekli Bilgi Sistemleri,
• Mülkiyet Bilgi Sistemleri,
• Planlama Bilgi Sistemleri Ticari Analiz Bilgi Sistemleri,
• Toprak Bilgi Sistemleri,
• Uzaysal Bilgi Sistemleri,

CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri)’nin Temel Unsurları

Coğrafi bilgi sistemlerini oluşturabilmek için 5 ana temel unsura ihtiyaç vardır. Bunlar,

1. Veri,
2. Yazılım,
3. Donanım,
4. Uygulama
5. İnsan

olarak sıralanabilir.

1-Veri

Oluşturulan bilgi sistemine göre değişmekte olup proje ile ilgili konumsal olarak yapılan ölçümler, gözlemler, sayısal veriler, araştırmalar, fotoğraflar, haritalar ve bunlara benzer her türlü bilgidir.

2-Yazılım

Elde edilen verilerin sayısal haritalar üzerine işlenerek veri tabanı oluşturulması, oluşturulan veri tabanı ile analiz ve sorgular yapılabilmesi, görüntülenebilmesi için kullanılan programlama dilleriyle oluşturulmuş algoritmaya denir.

Günümüzde ticari veya eğitim amacıyla üniversite kurumları ve özel sektördeki diğer firmalarca oluşturulmuş birçok coğrafi bilgi sistem programı bulunmaktadır. Günümüzde coğrafi bilgi sistem programlarının bünyesinde bulundurması gereken en önemli hususlar şu şekilde sıralanabilir;

• Coğrafi veri girişi yapılabilmesi için gerekli araçları bünyesinde bulundurmalı.
• Veri tabanı yönetim sistemi olmalı.
• Konumsal olarak analiz sorgulama ve görüntüleme yapılabilmeli.
• Ara yüzünde ek donanımlar ile olan bağlantıyı desteklemeli.

3-Donanım

Yapılacak olan bilgi sisteminin oluşturulabilmesi, kullanılabilmesi ve görüntülenebilmesi için kullanılacak olan yazılımın yüklenebileceği bilgisayar sistemi, yazıcı, tarayıcı, ölçüm aletleri gibi sistemin oluşturulmasına ihtiyaç duyulan tüm alet ve araçlar, donanım olarak adlandırılır.

4-Uygulama

Bilgi sisteminin oluşturulmasında kullanılacak yöntemler, izlenecek yol ve uyulması gereken kuralları belirtir. Başarılı bir coğrafi bilgi sistemi oluşturulması için iyi bir planlama çalışması yapılmalıdır. Yapılacak olan çalışma iyi planlanmalı bilgi ve verilerin doğru şekilde ve doğru kaynaklardan elde edilmesi gerekmektedir. Kurumlar arası veya kurum içi bilgi akışının sağlanması, bilgilerin doğru bir şekilde işlenmesi ve doğru analizlerin yapılabilmesi için uygulama ve yöntem çalışması yapılmalıdır.

5-İnsan

Her türlü çalışmada olduğu gibi yapılan çalışmayı planlama yönetim ve uygulama aşamalarını gerçekleştiren kullanıcıya ihtiyaç vardır. Coğrafi bilgi sistemlerinde de yapılan çalışmayla ilgili ihtiyaçları belirleyen ve yönetimini sağlayan kişi, o konuda uzmanlaşmış olmalıdır.

---

Coğrafi bilgi sistemlerinde bilgilerin belirli bir sistem altında toplanması doğru bilgiye erişme hızını artırmıştır. Bu sayede yapılan çalışmalarda gerek ekonomik açıdan gerekse de zaman açısından oldukça kullanışlı sistem oluşmuş ve daha doğru karar alınmasında etkin rol oynamaya başlamıştır.

Kaynaklar;
Murat YAŞA -YOLLARIN YAPIM, BAKIM VE ONARIMI İLE İLGİLİ BİLGİ SİSTEMİ OLUŞTURMA: MANİSA – SARUHANLI ÖRNEĞİ
Gökhan CAN-COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE ANALİTİK HİYERARŞİ YÖNTEMİ KULLANILARAK RÜZGAR Tansu ÖZCAN-TÜRBİN SANTRALLERİ İÇİN YER SEÇİMİ: ÇANAKKALE İLİ ÖRNEĞİ ANALİTİK HİYERARŞİ YÖNTEMİ (AHP) KULLANILARAK COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) DESTEKLİ TAŞINMAZ DEĞER HARİTASI ÜRETİMİ
Deniz Uğur GÜZEL-ERCİŞ (VAN) YÖRESİNDE BAZI STANDART ÜZÜM ÇEŞİTLERİNİN YETİŞTİRİLEBİLECEĞİ ALANLARIN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİYLE BELİRLENMESİ