Ergonomi Nedir?

Ergonomi, insan, ekipman, kullanım alanları ve çevresi arasındaki ilişkileri inceleyen ve bu alanlarda ortaya çıkan problemlere, anatomi, fizyoloji ve psikoloji bilimlerinin temel bulgularını uygulamaya çalışan bilimdır.

Ergonomi, insan faktörünün olduğu her yerde ve insanlar tarafından kullanılan her şeyin tasarımında uygulama alanına sahiptir. Diğer anlamda masa ve sandalyenizin uyumu, yaşadığınız konutun havası, konutun tasarımı, ses seviyesi, yaşama alanının boyutu, kapı-pencere boyutları, ses akustiği, renk ve manzaranın kullanımı, aydınlatmanın mekânla olan uyumu ve benzeri konular ergonominin çalışma konularıdır.

Geniş kapsamlı şekilde tanımlanmaya çalışılırsa ergonomi; insanların anatomik özelliklerini, antropometrik özelliklerini, fiziksel kapasitelerini ve toleranslarını göz önüne alarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile olabilecek organik ve psiko-sosyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve insan- makina-çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan disiplini bir araştırma geliştirme aracıdır. Ergonomi kısaca insan, çevre ve makine özelliklerini ve bu özelliklerin birbiriyle ilişkisini inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.

Ergonomi, Uluslararası Ergonomi Kurumu (IEA) tarafından; sistem unsurlarının insanlarla olan etkileşimlerinin anlaşılmasıyla alakalı olan bir disiplin; insanların bedensel ve ruhsal tam iyi olma hallerini ve bütün performanslarını uygun olabilecek düzeyde sürdürecek olan kuram; yöntem ve ilkeleri uygulamakta olan bir meslek şeklinde tanımlanmıştır.

Ergonomi genel olarak, fiziksel çevrenin insana uyumlu hale getirilmesidir ve insanların, araç-gereç kullanma gereksinimi duymaya başlamasına paralel olarak ortaya çıkmıştır. İnsanların kendi bedenlerini, doğayı, hayvanları ve çevreyi keşfiyle başlayan bu gözlem ve algı süreci sonrasında; insanın, yeme-içme ve barınma gibi temel gereksinimleriyle devam eden süreç beraberinde ilkel ergonominin de başlangıcını oluşturmuştur.

Ergonomik Nedir?

İnsan vücut ölçüleri farklılık gösterse de belirli değer aralıklarında kaldığını söyleyebiliriz. Bu konuda bir standart sağlamak istenir ise yine bu değer aralıklarında insan ölçülerine uyumlu şekilde bulunmalıdır. Mesela bir insanın yükseklik standardı 1.80 cm olarak kabul edilmiştir. Bu değere göre mimarlar kapı boylarını 2.10 cm olarak projelerinde uygulamaktadırlar. Buna benzer kullanım alanlarındaki belirlenen ölçüler ne kadar doğru olursa, tasarlanan obje de o kadar ergonomik olur.

Ergonomik olarak tanımlanan mekanlar, kullanıcıya fiziksek ve ruhsal rahatlık sağlayan mekanlardır. Bu ölçüler dışında tasarlanan mekanlar, insan vücudunda fizyolojik ve buna bağlı olarak psikolojik rahatsızlığa yol açar. Mekanın ergonomik olmasındaki temel amaç, kullanıcısına fizyolojik ve psikolojik rahatlık sağlayabilmesidir.

Ergonomik Tasarımda Başlıca İlkeler

Ergonomik tasarımda öncelikler sağlığı koruma, ekonomiklik sağlama, sosyal uygunluğu gerçekleştirme, teknik ekonomikliği geliştirme şeklinde sıralanmaktadır. Başka bir deyişle sıralanan hususlar ergonomik tasarımın başlıca ilkelerini oluşturmaktadır.

Ergonomik tasarımın diğer ilkeleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.,

• Duruş pozisyonları dikkate alınmalıdır.
• Tekrarlanan hareketler değerlendirilmelidir.
• Güvenlik ve sağlık düzenlemeleri yapılmalıdır.
• Düzen konusu odak noktasında yer almalıdır.
• Düşünce ve işin birbirini nasıl etkilediği tespit edilmelidir.
• İş kalitesi merkezinde ilerleme kaydedilmelidir.
• Çalışanların zihinsel düşüncelerine önem verilmelidir.
• Algı-hafıza-bilgi süreçleri dikkate alınmalıdır.
• İletişim etkinliği sağlanmalıdır.
• Kaynak yönetimi etkili olmalıdır.
• Kalite yönetimine göre tasarım yapılmalıdır.
• Mali avantajlar sağlanmasına özen gösterilmelidir.
• Sosyal ve teknik açıdan sistemlerin optimize edilmesi hedeflenerek ilerleme kaydedilmelidir.

Sıralanan maddelerden anlaşılacağı üzere ergonomik tasarım ilkeleri; kullanım rahatlığı, sağlık, güvenlik, kullanım optimizasyonu ve yüksek performans etrafında şekillenmektedir.

Ergonominin Özellikleri

Çalışanlar açısından güvenliğin ve sağlığın yükseltilmesiyle çalışanlar için önemli bir motivasyon kaynağı olan ergonomi; çalışan performansının artırılması için de önemlidir. Ergonomi; çalışanların yeteneklerini iyi bir şekilde kullanması ile onların kendilerine en uygun olan işe yerleşmelerini ve performanslarını yükseltmelerini sağlamayı amaçlamaktadır. Ergonomi, en yüksek verimliliğe en düşük yorgunlukla ulaşmayı hedeflemektedir. Dolayısıyla ergonomi, çalışma koşullarının iyileştirilmesine yönelik uğraşlar vermektedir. Ergonominin sahip olduğu pek çok özellik vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir;

1. İş güvenliği, ergonominin önceliklerinden biridir.
2. Bireylerin özelliklerinin, becerilerinin bilgilerinin ve yeteneklerinin bilinerek bunlara ilişkin üst ve alt sınırların belirlenmesi için önemli bir kriterdir.
3. Sistem yaklaşımı ergonomi ile makine ve insan arasında buluna ilişkiye uygulanmaktadır.
4. Ergonomi, çalışanların sağlığını korumayı amaçlamaktadır
5. Ergonomi, çalışanların performansını, güvenliğini, refahını ve iş verimliliğini artırmaya yönelik uygulamalardır.
6. Ergonomi, ihtiyaçlara ve kapasiteye uygun olabilmesi amacıyla çalışanların kullanmış olduğu eşyalarla çevreyi değiştirmek için uğraşmaktadır.
7. Çalışanların kapasitelerine ve kabiliyetlerine en uygun olan iş çevrelerini düzenler. Dolayısıyla ergonomi, iş kazalarını en aza indirmekte ve çalışan sağlığını korumaktadır.

Ergonomi Açısından İnsanın Özellikleri

Ergonomi, kullanıcının biyolojik ve psikolojik özellikleri ile beden ölçülerini esas alarak, kullanıcı ile tasarlanan arasındaki ilişkiyi kuran, bunu yaparken de birçok bilim dalı ile ortak çalışan bir disiplindir. Ergonomi açısından insanın özellikleri aşağıdaki gibidir;

• İnsan yetenekleri,
• İnsanın vücut ölçüleri,
• İnsanın hareket yeteneği,
• Çalışma hızının gün boyu uğradığı değişiklikler,
• Görme ve görmeyi etkileyen etmenler,
• Koku alma,
• Gürültü ve insan üzerindeki etkisi,
• Hava şartları ve insan üzerindeki etkisi,
• Algılama, karar verme ve öğrenmedir.

Yukarıda görüldüğü gibi, kısaca duyma, görme, koku alma ve dokunma gibi duyusal özellikler, antropometrik ve biyometrik büyüklükler gibi fiziksel özellikler, algılama, karar verme, tepki süresi ve öğrenme becerisi gibi zihinsel özellikler, duygusal, fiziksel ve zihinsel kapasite sınırlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu da insanı tanımak ve insanı inceleyen bilim dallarını tanımakla mümkündür.

Ergonominin Amacı

İnsanın tabii yapısında olan fiziksel ve ruhsal özelliğine göre makine, alet ve çevre faktörlerinin uyumlu olması dolayısı ile insanın verimini artırmayı sağlaması ergonominin amacıdır. Ergonomi biliminin amaçları:

1. Çalışanların işe değil de yapılacak olan işin çalışanlara uyumlu hale getirilmesini sağlamayı amaçlar.
2. Özellikle iş ile çalışanlar arasında bulunan uyumu sağlamayı amaçlar.
3. Çalışanlarla yapmış oldukları işler arasında bulunan uyumu sağlayabilmek amacıyla insanların en iyi oldukları ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanabilecekleri işlere yerleşmelerini amaçlar.
4. İşle çalışan arasında uyum sağlayarak insanların çalışma sırasında aşırı zorlanması halinde yıpranmalarını önlemeyi ve işteki başarının arttırılmasını amaçlamaktadır.
5. Üretiminde verimliliği en üst seviyeye çıkararak artırmak,
6. İnsanın çevreye, makina ve alete uyumlu olması ile fiziksel ve ruhsal sağlığını İnsanların kullandıkları araç ve gereçleri daha da etkin kullanabilmeleri için etkinliklerinin artırılmasının sağlanması,koruyarak aşırı etkilenmelerden korunmuş olması,
7. Günlük yaşamda karşılaşılabilecek ve insan tarafından etkileşimli kullanımına uygun tasarımıyla;
   • İnsanın daha performanslı olmasının sağlanması
   • İnsanın can güvenliğinin sağlanması
   • İnsanın sağlığını korunarak daha da sağlığının iyileştirilmesi
   • İnsanın mutluluğa ve doyuma ulaşması sağlanması amaçlanmaktadır.

Çalışanların iş çevreleri ile ilişkilerini araştıran ergonomi, iş çevresinin ve işin bireylerin yeteneklerine, özelliklerine uyumlu olmasını sağlamaktadır. Ergonominin amacı, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltarak insanların vücudundan yüksek düzeyde verim elde etmeyi amaçlar. Bireylerin alışkanlıkları ve çalışma ortamlarıyla basit pek çok ayarlamalar yapabilmeyi öğrenmek bireylerin güvenliğini ve rahatını sağlayarak, sağlıklarını koruyarak da verimliliklerinin artmasını sağlamaktadır. İşle alakalı sorunları değerlendiren ergonomi, bu sorunlara yönelik çözümler üretmeye çalışır. Ergonomi, çalışanların verimliliğini ve refahını arttırarak iş streslerinin azalmasını sağlamaya çalışmaktadır.

Bir bilim dalı, insanın yaşadığı ve çalıştığı çevreyi insana en uygun şekilde düzenlemeye yeterli olamaz. Ancak bilimler arası etkileşim ve ortak yararlanma ile en uygun düzenleme yapılabilir. Bu bilimlerden insan faktörünü en çok göz önünde bulunduran ve her yönüyle inceleyen, insanın anatomik özelliklerini, antropometrik ölçülerini diğer tüm faktörlerle birlikte inceleyen ‘ergonomi’ bilimidir.

Ergonomi birçok bilimsel disiplinin ortak çalışma alanı olan bir yaklaşımlar bütünüdür. Bu anlamda ergonomi yalnızca insanın çevreye uyumlu ve konforlu yaşamasını değil, en önemli üretim faktörü olan insan gücünün veriminin artırılmasını, insanın sağlıklı bir şekilde ve en iyiyi üretmesini ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesini sağlayan makine ile olan ilişkisini düzenler. Ayrıca verimli çalışması ve ekonomik faaliyetlere en etkin şekilde katılabilmesini amaçlar.

Ergonomistler, insanların çalışma ve bireysel ortamındaki riskleri ve bu riskler ile mücadele edebilmesini ve uyumlu olması ile ilişkili çalışmalar yaparlar. Kısaca ergonomi, yaşamın kişi üzerindeki olumsuz ve kısıtlayıcı etkilerinin ortadan kaldırılması ya da azaltılmasına yönelik bütün uygulamalardır. Bu çalışmalar, kişilerin hayatının insansılaşmasını amaçlar. İnsanların refah seviyesini arttırır. Bu nedenle ergonomi bilimi sadece çalışma ortamı ile ilgili değil, bir bebeğin beşiğinden, evlerde oturulan sandalyelere, masaların yüksekliğine, bıçak, tornavida ve çatalın ağırlığına kadar birçok faktör de ergonomi biliminin konusudur. Ergonomi bu faktörleri insana en uygun biçime getirmeye çalışır.

Kaynaklar: 
Koray DEVELİ-YÜKSEK ÖĞRETİM KURUMUNDA DERSLİK ERGONOMİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Turgut KALAY-İÇ MİMARLIK EĞİTİMİNDE STÜDYO DERSLİKLERİ VE ERGONOMİ: DEVLET VE VAKIF ÜNİVERSİTELERİ ÜZERİNDEN BİR İNCELEME
Nergis ÇANAKÇI-HAVALİMANI YER HİZMETLERİ BİNALARINDA TEMİZLİK İŞLERİNİN ERGONOMİK RİSK ANALİZ YÖNTEMLERİ İLE İNCELENMESİ
Elif GENÇ SARI-ALAKART RESTORANLARIN İÇ MEKAN TASARIMINDA ERGONOMİK İLKELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ