Peyzaj-Peyzaj Mimarlığı-Bahçe Dizaynı

Dış mekan planlama sanatı olan peyzaj mimarlığı çeşitli bilim ve sanat disiplinlerinin oluşturduğu geniş kapsamlı bir konudur. Peyzaj çalışmalarının, bahçe dizaynının temel gayesi insanlar için şehir içinde ve kırsal alanlarda, ekonomik, kültürel ve estetik yönden yararlı emin mekan veya yaşama ortamı sağlamaktır. (Peyzaj Nedir? Peyzaj Ne Demek?)

Dış mekan, bahçe dizaynı planlaması diğer sanat çalışmalarında olduğu gibi zihinde güzellikler yaratma sanatıdır. Bu sanatta yalnız estetik prensiplerin tek veya yegane unsur olduğu diğer prensiplerin yer almadığı iddia edilemez. İyi bir mekan organizasyonu ancak estetik ve fonksiyon (kullanışlılık) prensiplerinin ışığı altında yapılır.

Peyzaj planlamasına hür düşünce ve duygular hakimdir. Belli bir kaide ve formülü yoktur. Yalnız uygulanan prensipler vardır. Peyzaj sanatını belli bir kalıp ve standarda sokmak doğru değildir

Sürekli bir değişim ve hareket içinde bulunan peyzaj eleman­larının, değişen yaşama şart ve ihtiyaçlarına, göre şekillenerek bi­çim kazanması tabidir. Bir nevi moda çalışması olan peyzaj sanatı hayat sürecinin sonsuzluğunda sınırsız bir gelişme imkanına sa­hiptir. Peyzaj planlarının hazırlanmasında mevcut prensip ve kaidele­rin tam ve doğru olarak uygulanması için ağaç, çalı ve çiçek türle­rinin dendrolojik özellikleri ile iklim ve toprak isteklerinin iyi bilin­mesi gerekir.

Sonuç olarak, peyzaj projeleri ve planlamasında belli bir kaide ve formül yoktur. Yalnız prensipler vardır. Zamanın sosyal ekonomik ve kül­türel şartları bu prensiplerin ışığı altında özgür düşünce ve duy­gularla değerlendirilerek bir eser yaratmaya çalışılır.

Peyzaj Mimarisi ve Planlamasında Dikkate Alınacak Genel Prensipler

1. Teknik

Arazinin seçimi, kazı, dolgu ve meyil nisbetleri, spor alanları­nın tanzimi, teras duvarlarının inşası, basamakların hesaplanması hep teknik esaslara bağlı olarak yapılır. Ayrıca bahçe dizaynında kullanıla­cak bahçe bitkileri materyali ilmi ve teknik esaslara uygun olarak seçilir.

2. Statik ve Konstrüksiyon

Peyzaj çalışmalarında peyzaj ya­pı elemanlarının statik ve konstrüksiyon esaslarına göre hesap ve inşa edilmeleri şarttır. Mimari yapı elemanlarının taşıyıcı kısımla­rı, üzerinde taşıdıkları materyalin yükünü taşıyabilecek hacim ve ölçüde olmalıdır.

3. Sitüasyon veya çevreye uygunluk

Her çevre kendi bünye­sine, karakter ve fizyonomisine uygun obje ve elemanları daha ko­lay kabul, ve hazmeder. Çevre ve muhitine yabancı görünen canlı ve cansız her türlü yapı elemanları genellikle yadırganır. Bu ele­manlar çevreleri ile hiçbir zaman uygun bir ahenk ve hormoni mey­dana getiremezler. Peyzaj çalışmalarında, mimari ve inşai tesislerin şekil ve ölçüsü materyalin cinsi, karakter ve renginin önce çevrele­rinde daha sonra kendi aralarında ahenkli olarak uyuşmaları gerekmektedir.

4. Proporsiyon

Peyzaj mimarlığında, tertibi meydana getiren kısımlar arasındaki uygun ilişki ve amaca proporsiyon denir. Bütün halindeki bir tertibin bölümleri arasında kitle, satıh ve ha­cim bakımından uygun ve güzel bir ahenk var ise tertip iyi bir proporsiyona sahiptir.

Proporsiyonla ölçüyü birbirine karıştırmamak gerekmektedir. Bir bahçedeki havuz, teras ve yollar fonksiyon bakımından normal öl­çülerde olabilirler. Fakat bu üniteler arasındaki ölçü nisbetleri, ya­ni proporsiyon iyi olmayabilir.

Ölçüler arasında uygun ve ahenkli nislbetler bulma sanatı ola­rak tanımlanan proporsiyon’un tesbiti için kesin bir kaide ve for­mül yoktur. İyi ve ahenkli bir proporsiyon her sanatçının tecrübe, his ve duygularını yansıtan orijinal bir buluştur. Peyzaj eseri eği­timle elde edilen prensiplerle birlikte sanatçının iç güdü, seziş ve yaratma gücünün ifade eden orijinal bir tertiptir. Peyzaj çalışma­larının en güç tarafı belli prensip ve kaidelerden sonra sanatçının kendi his ve duyguları ile başbaşa kalması ve nihai karann yaratı­cı gücünde düğümlenmesidir.

5. Denge

Bir çeşit doğa kanunu olan denge veya balans, sağlamlık, emniyet, istirahat ve sükunet hissinin ifadesidir. Dengenin oluşu­munu sağlıyan vasıta eksen (aks) dir. Eksen aynı yöndeki iki veya daha fazla noktalan birleştiren yüzey veya çizgi halindeki plan un­surudur. Peyzaj alanlarında genellikle iki tarafı ağaçlı bir aile, bir su kanalı, bir park veya şehir yolu ekseni teşkil eder. Mevhum bir hat olan eksen aslında mevcut değildir. Yalnız hissedilir.

Tüm plastik sanatlarda olduğu gibi peyzaj mimarlığında da her iki denge kullanılır Fakat tatbiki çok kolay, başarı oranı çok yük­sek olduğu için formal (simetrik) denge daha çok kullanılır. Ge­nellikle mimari tertiplerde kullanılan formal denge, muhteşem, te­sirli, düzenleyici ve yöneticidir. Fakat mekanik bir görünüşe sahip­tir. Ayrıca suni karakterli olduğundan monotonluğu yaratan bir plan elemanıdır.

İnformal (asimetrik) dengenin başarılması çok daha güçtür. Fakat ilham vericidir. Tertip edenin kabiliyet ve yaratıcılığına bağ­lı olarak ilgi çekici, sakin ve sade bir ifade kudretine sahip olur.

6. Dikkati Çekme veya Vurgu

Her tertip ve kompozisyon bir dikkati çekme noktasına sahip olmalıdır. Tertipte vurgu veya dikkati çekme genellikle şekil, hacım, çizgi ve renk bakımından keskin kontrastlar meydana geti­rilerek sağlanır. Bövlece bahçe dizaynı-peyzaj mimarlığında tertibe gözlemcinin dikkatini çekmek için zaman zaman daha kuvvetli ve ilgi çekici elemanlar yerleştirilir.

7.  İfadenin Gücü

Peyzaj çalışmalarında kullanılan malzeme­nin çeşidi eserin şekli ve ifade kudreti üzerinde etkili olur. Kulla­nılan malzemenin çeşidine göre esere özel bir ifade ve şekil kazan­dırılır. Malzemelerin ifade kudretleri arasında büyük farklar var­dır.

Ahşapla demirin, betonla taşın taklit edilmesi ifade kudretini son derece zayıflatır. Bir mermer sütunu ahşapla taklit etmek mümkündür. Fakat ifade kudreti çok zayıf olur. Gene ahşap veya demi­re mahsus ince işlemeli bir şekli taşla yapmak mümkün olabilir. Fakat aynı ifadeyi vermez.

8. Dizi, Ritim ve Tekrar

İçinde yaşadığımız dünya tabiat şartlarının düzenlediği bir seri tertip dizisinden ibarettir. Tabiat içindeki bu tertip dizisi serbest bir düzende oluştuğu için fazla di­siplinli değildir.

İnsan eli ile bilinçli ve disiplinli olarak tertip edilen bir mekan­da objeler o şekilde sıralanmalıdırlar ki, gözlemci bu diziyi sonuna kadar takip etsin ve bir sonuca varsın.

Ritim bir hareket ifadesidir. Herhangi bir tertipte göz ilk defa ana görüş noktasına cezdebilir. Sonra normal bir tekrarla ha­reket sağlanarak tertibin tümü ile kavranması sağlanır. Peyzaj tan­ziminde ritim aşağıdaki usullerle sağlanır.

1. Aynı şekildeki materyallerin tekrarı ile
2. Materyal büyüklüğünün tedricen artırılması veya azaltıl­ması ile.
3. Ağaç, Çalı ve çiçek renklerinin çizgi halinde devamlı hare­keti ile.

Peyzaj mimarlığı tertip ve kompozisyonda monotonluk şekil, renk ve hacım ba­kımından bir veya daha çok elemanların tekran ile elemine edilir.

Tekrar; ölçüyü kaçırmamak ve tesiri kaybetmemek şartı ile vurgu, ritim, harmoni ve denge elde etme metodudur.

9. Renk ve renk hormonisi

Peyzaj sanatında yapı elemanla­rının, bahçe bitkilerinin tertip ve kompozisyonunda en önemli unsurlarından biride renktir. Renk ve renk harmonisi titizlikle incelenmesi ve değerlen­dirilmesi gereken önemli bir faktördür. Tertipte renklerin uygun olarak seçilmesi kompozisyonun tümüne büyük bir değer ve ifade kazandırır. Renk, bir hat veya çizgiye vurgu yaparak tertip’in merkezine dikkati çeker ve ona şahsiyet kazandırır. Renk hayata canlılık ve gerçeklik getirir. Renksiz hayat soluk ve kasvetli olur.

10. Ölçü ve fonksiyon

Peyzaj mimarisi planlamasının gayesi bugünkü yaşama ihtiyaçlarımıza en iyi şekilde cevap veren, zevklerimize en iyi hitap eden çözüm yollarını bulmaktır, insan yaşantısı bir me­kân içinde cereyan eder. Dolayısı ile peyzaj planlaması bir mekan organizasyonudur. Bu mekan yalnız estetik güzellikleri ile his ve duygulara hitap eden bir ortam olmayıp aynı zamanda bir yaşama ve kullanma ortamıdır.

Bu sebeple güzellik + fonksiyon peyzaj planlamasının iki ana unsurudur. Peyzaj alanları güzel olduğu kadar kullanışlı ve mak­sada elverişli olmalıdır. Fonksiyon, kullanışlılık, maksada elveriş­lilik ve işe yararlılık demektir. Her peyzaj tesisinin bir işe yarama gayesi vardır

Sonuç olarak, peyzaj alanları tüm ünite ve objelerin insan ölçüsünde maksada elverişli ve kullanışlı olması fonksiyon icabı­dır.

11 Birlik veya kompozisyon

Birlik veya kompozisyon, bir eserin unsurlarını ve parçalarını belli bir ahenk ve nizam içinde bir araya getirme sanatıdır. Herhangi bir tertipte yer alan objelerin birbirlerini tamamlıyacak şekilde organize edilmeleridir. Çeşitli objeleri bir araya getirerek onları bir gayeye hizmet edecek ve ihtiyaca cevap verecek şekle sokmaktır. Kompozisyon, uygunluk, ahenk işbirliği ve müşterek çalışma ile bir eser yaratma metodudur.

Peyzaj mimarlığında iyi bir kompozisyon hazırlamak için, estetik ve teknik prensipleri, fonksiyon, statik ve konstrüksiyon esasları­nı, bitki kompozisyonunu çok iyi bilmek lâzımdır, iyi bir kompo­zisyon için yeşil yapı elemanları, bahçe bitkileri ile mimari yapı elemanları arasın­da, iç mekanla dış mekan arasında ahenk ve işbirliğinin sağlanma­sı lâzımdır. Bu kadar farklı ve dağınık unsurları güzel ölçüler ve iyi nisbetler içinde tertip ederek iyi bir kompozisyon yaratmak oldukça güçtür. Bundan dolayı kompozisyon peyzaj tanziminde tat­biki en güç ve önemli olan bir prensiptir.