TBDY Betonarme Perde Tasarımı

Özellikle kat sayısının artmasıya yatay yer değiştirmelerin de bu doğrultuda artması, özellikle yüksek yapılarda beklenen yatay rijitliği sağlayacak eleman bulundurulmasını gerektirir. Bu amaçla perdeler, taşıyıcı çerçeve sistemlerin yatay yüklere karşı rijitliklerini hedeflenen değerlere çıkarabilmek için, tasarımda sıkça kullanılan eleman olma özelliğini taşımaktadırlar.

TBDY-2018-Perde

Perdeler orta yükseklikteki ve yüksek yapıların yatay yük kapasitesinin oluşturulmasında ve deprem etkisinde yatay yerdeğiştirmelerin sınırlandırılmasında önemlidir. Bu sebepten, bodrum çevre perdeleri dışındaki perdeler, kolonlarda olduğu gibi, sünekliği sınırlı da olsa arttırabilmek için, TS 498’de verilen hareketli yük azaltma katsayıları da dikkate alınarak, G ve Q düşey yüklerin ortak etkisi altında hesaplanan eksenel basınç kuvveti süneklik düzeyi yüksek ve sınırlı perdelerde Ndm/Ac≤0.30fck olarak sınırlandırılmıştır. Bu şart, bağ kirişli (boşluklu) perdelerde boşluklu perde kesitinin tümü (perde parçalarının toplamı) gözönüne alınarak sağlanacaktır. (TBDY-2018 Perde Tanımı ve Kesit Oranları)

Deprem etkisinde perde kesitindeki gerilme değişiminin çok farklılık göstermesi, yüklemede ortalama gerilme sınırlandırılmasında düşey yüklerin benimsenmesine sebep olmuştur. Dikdörtgen perdelerde gövde bölgesindeki perde kalınlığının kat yüksekliğinin 1/16’sından ve 250 mm’den küçük olmaması, U, L ve T gibi perdelerin sadece bir ucundan yanal doğrultuda tutulan kollarındaki kalınlığın kat yüksekliğinin 1/16’sından ve 250 mm’den küçük olmaması, perde kolu her iki ucundan yanal doğrultuda tutulu olması durumunda ise, perde kolu kalınlığının kat yüksekliğinin 1/20’sinden ve 250 mm’den küçük olmaması, dikdörtgen perde veya perde kolu kalınlığının perdenin veya perde kolunun plandaki yanal doğrultuda tutulmamış boyunun 1/30’undan küçük olmaması öngörülmüştür. Perdelerde enine donatının gövdede ve perde uç bölgesinde perde gövdesine bağlantısının sağlanması için, yukarıda örnek donatı detayları verilmiştir. (Betonarme Perdelerin Davranışları ve Özellikleri)

Perde kesitlerinde tasarıma esas alınacak eğilme moment ve kesme kuvveti değişimi, ileri modların ve kritik bölgede plastikleşme sonucu olabilecek değişimleri içerecek şekilde EC8’ e benzer TBDY perde tasarımı koşullarında olarak tanımlanmıştır.

Bilindiği gibi, Hw/lw>2 olan perdelerde, Deprem Yönetmeliği (2007) de tasarım kesme kuvvetinin Ve=βvVd[(Mp)t/(Md)t] olarak hesaplanması öngörülmüştür. Bu suretle yüksek modların, doğrusal ötesi davranışı ve kesitteki eğilme momenti kapasitesi artışı gözönüne alınmış olur. Ancak, kesme kuvvetinin üst sınırı, taşıyıcı sistem analizinden bulunan kesme kuvvetinin 1.2D (boşluksuz perdeler) veya 1.4D (bağ kirişli perdeler) katı ile büyütülmesi ile elde edilen değer olarak kabul edilmiştir. (Perdeli Çerçeve Betonarme Taşıyıcı Sistemler) Perdelerin yatay inşaat derzlerindeki düşey donatısı, ilgili kesite aktarılan kesme kuvveti gözönüne alınarak, TS 500’de tanımlanan kesme sürtünmesi yöntemi ile kontrol edilecektir. Kesme sürtünmesi hesabında perde gövde donatısının tamamı, perde uç bölgesi donatısının tamamı ve pürüzlendirilmiş yüzey için betonun katkısı fctd ile gözönüne alınacaktır. Ayrıca Ve sürtünme kesme kuvvetinin Ve≤min[0.2fckAc; (3.3+0.08fck)Ac] üst sınırını sağlaması öngörülmüştür. Getirilen bu yeni şartla birleşim kesitinde basınç ezilmesi önlenmiş olmaktadır. Boşluklu perdeler arasında bulunan bağ kirişlerine ait özel kuralların ln/hk≤2 olması durumunda uygulanması öngörülmüştür. TBDY Betonarme Perde Tasarımında bu oran 3’ten 2’ye indirilerek çapraz donatının etkili olduğu durum seçilmiştir.

Ayrıca bağ kirişlerinde basınç ezilmesini önlemek için kesme kuvvetine Vd≤0.85bwd√fck üst sınırı getirilmesi öngörülmüştür. Bu elemanlarda donatı düzenine ait örnekler yönetmelikte (TBDY Betonarme Perde Tasarımı kurallarında) yukarıdaki gibi verilmiştir. Ayrıca, perdelerde enine donatının gövdeye bağlanmasını sağlayacak donatı düzeni ve enine donatının ek detayları şekilde verilmiştir. Enine donatı; boyuna donatının içinde tutularak bindirme ekine müsaade edilirken, enine donatıda gönye yapılarak ek boyunun kısaltılmasına imkan sağlanmıştır. Perde içinde bulunan boşluk kenarlarında kalan perde parçalarının kolon veya perde gibi tasarımlarının yapılması beklenmektedir. Bu boşlukların, perde uç bölgesine girmemesi ve yatay boyutunun perde genişliğinin 0.30 katından daha küçük olması öngörülmüştür. Boşluk kenarındaki perde parçalarına etki eden tasarım kesme kuvveti, bu elemanlar için hesaplanan kesme kuvvetinin 1.4D ile artırılması ile belirlenecektir. Boşluksuz olan bölümdeki perde uç bölgesi donatılarının bu bölümde sürekliliği sağlanacaktır. Boşluğun alt ve üst bölgelerine perde uzunluğu boyunca uçları gönyeli ve etriyelerle sarılmış ilave yatay donatı yerleştirilecek, bu bölgelerdeki ilave yatay donatının toplam kesit alanının, boşluklu bölgedeki perde gövdesine yerleştirilen toplam yatay donatı kesit alanından daha az olmaması öngörülmüştür. Süneklik düzeyi sınırlı olan perdelerde tasarım kesme kuvveti analizinden bulunan kesme kuvvetinin D Dayanım Fazlalığı Katsayısı ile Ve=DVd olarak alınması süneklik düzeyi sınırlı perdeler için de geçerlidir.

Prof. Dr. Zekai Celep-Deprem Yönetmeliği Taslağında Betonarme Yapılar Konusunda Muhtemel Değişiklikler