Kategoriler: Betonarmeİnşaat Terimleri SözlüğüStatik Proje

Etriye Nedir? Ne İşe Yarar?

İçerik

Toggle

1. Etriye Nedir?

Etriye; taşıyıcı sistem elemanını ve içerisindeki boyuna donatıları komple saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen demir sargı donatısıdır. Etriye diğer donatılar gibi dış etkilerden paspayı ya da beton örtüsü ismi verilen betonla korunur.

En basit ve yaygın haliyle etriye aşağıdaki şekilde bükülmüş inşaat demiri parçasıdır.

Etriyeler kolon, kiriş ve bazı temel çeşitlerine yerleştirilir. Bir inşaatta etriyelerin kullanımı ile aşağıdaki şekillerde karşılaşabilirsiniz;

Çok farklı geometri-şekillerde etriyeler kullanılabilmektedir. Boyuna donatıları saran ve aşağıda farklı çeşitlerini gördüğünüz tüm demirler etriyedir.

Bir diğer çeşit etriye de frettir. Fretli-fret etriye olarak adlandırılan etriyenin şekilsel olarak diğer etriyelerden farkı, dairesler kesitlerde kullanılması nedeniyle dairesel kıvrılmış olması ve adeta makaraya ip sarılması şeklinde sürekli olarak boyuna demirlerin etrafında dolaşıyor olmasıdır.

Etriyelerin şantiyelerde (usta lügatlarında diyelim), ettirge, etirge gibi değişik söylemleri de vardır. Fakat doğrusu “etriye”dir.

2. Etriye Ne işe Yarar?

Etriye ne işe yarar? sorusunu detaylı bir şekilde anlatmak gerekir.

Öncelikle herkes için en basit ve anlaşılırşekilde etriyenin ne işe yaradığını anlatalım;

Etriye yukarıda anlatıldığı üzere bir demirdir. Etriyenin ne işe yaradığını açıklayabilmek için öncelikler demirin beton içinde ne işe yaradığını hatırlayalım.

Donatısız, yani demirsiz bir kiriş düşünelim. Bu kiriş okullarda kullandığımız tebeşirler gibidir, tabi onların onlarca katı büyüğü. Bir tebeşiri iki ucundan çektiğimizde nasıl kolayca kırabiliyorsak (çekme kırılması) ya da iki ucundan sabit tutup ortasından bastırdığımızda kolayca bölebiliyorsak (eğilme kırılması), demirsiz kiriş de aynı davranacaktır. (Tabi burada insanın tebeşire uyguladığı kuvvet ile binada oluşan iç kuvvetlerin büyüklüklerinde ciddi farklılıklar var, fakat mantık aynıdır.) Çünkü demirsiz beton, tebeşir gibi çekme ve eğilmelere karşı kırılgandır. (Fakat ikisi de basınca karşı oldukça dayanıklıdır ki o ayrı bir konu.) İşte bir kesitin içine donatı yani demir koymamızın en önemli nedeni bu betonun çekme ve eğilmelere karşı zaafını gidermektir.

Şimdi dönelim etriye konusuna.

1-Kiriş kolon gibi kesitlere çeşitli sebeplerle, şekilde oklarla gösterildiği şekilde kuvvetler de etkir. İşte bu durumlarda betonun bu çekme etkisine karşı koyamaması sebebiyle demir, yani etriye olarak konulan demir bu kuvvetleri karşılar ve kirişin-kolonun-kesitin yıkılmasını-göçmesini engeller.

2–Etriye, iç kısmındaki betonu sararak, sargı etkisiyle, iç kısmındaki betonun dayanımını artırır.

Bunu şu şekilde açıklayalım; tütün sarılı bir kağıt düşünelim (sansür), adına rulo diyelim. Bu ruloyu iki parmağımız arasına alıp sıkıştırmaya çalıştığımızda kolayca kırabiliriz. Bu kırılma basınç kırılmasıdır. Fakat aynı rulonun etrafını bir iple sıkıca sarıp aynı şekilde sıkıştırdığımızda, rulonun sargısız halde dayandığından daha büyük bir kuvvete dayandığını görürsünüz. İşte etriye bu sargı etkisi özelliği ile kesitlerin dayanımını artırır. Etriye içerisindeki betonun dağılmasını, kırılmasını, genişlemesini geciktirir ve ekstra bir dayanım sağlar.

3- Etriyenin kazandırdığı bir diğer özellik, boyuna donatının burkulma boyunu kısaltmasıdır. Bunu da parmağımızı bir iple sıkıca sardığımızı düşünerek gözümüzde canlandırabiliriz. Parmağımızı iple ne kadar küçük aralıklı şekilde sararsak, parmağımızı bükmemiz, burkmamız o kadar zorlaşacaktır. Etriyenin burkulma boyunu kısaltmasını şekille anlatmak gerekirse;

4- Etriye kesitlerde oluşan kılcal ya da daha büyük çatlakları engeller. Beton, kimyasal bir karışımdır ve dökümü tamamlandıktan sonra bir takım kimyasal hatalar ya da özellikler nedeniyle çeşitli yönlerde genellikle kılcal ya da kısmen küçük çatlaklar meydana gelebilir. Ayrıca bu çatlaklar zamana ve uygulanan çeşitli yüklere bağlı olarak da oluşabilir. Kılcal çatlaklar, kılcal çatlak olarak kaldıkları, büyümedikleri sürece zararsız olabilirler. Fakat büyüdükleri ya da kesitte bir zaaf meydana getirebilecek boyutlara eriştiklerinde ciddi sorunlar ortaya çıkarırlar. İşte burada etriye 1. maddede bahsettiğimiz gibi, ilgili olduğu yönlerde bu çatlakları ya da bu çatlakların genişlemelerini engeller.

5- Etriye’nin sağladığı bir diğer yarar ise; kiriş kolon gibi elemanlardaki demirlerin, inşa edilirken bir bütün halinde durmasını, beton dökülürken donatıların birbirlerinden ayrılmalarını engellemesi ve donatılara adeta klavuzluk etmesidir. Tabi bu klavuzluk, etriyeler ve demirler bağ teli denilen teller ya da farklı yöntemlerle birbirlerine tutturularak sağlanmaktadır. Her ne kadar önemli bir etki gibi görünmese de, özellikle taze beton gibi ağır ve akışkan bir malzemenin bir kolon kalıbına dökülürken demirleri yerlerinden oynatması, doğrultularını değiştirmesi, elemanın-kolonun bütün özelliklerini, kapasitesini değiştirecektir.

2.1. Etriyelerle ilgili önemli bir not

Etriyelerle ilgili sürekli uyarılan ve dikkat edilmesi gereken bir husus, etriye uçlarının kıvrılması konusudur. Yukarıda açıklanan yararların çoğu ancak bu etriye ucunun doğu uzunlukta ve açıda kıvrılmasıyla mümkün olmaktadır. Bunun sebebi de, eğer uçlar yeterli mesafede ve açıda kıvrılmazlarsa etriyenin kolayca çözülmesi ve kendisinden beklenen performansı gösterememesidir. Bu konuda sayfanın ilerleyen aşamalarında detaylı bilgi bulunmaktadır.

2.2. Etriyenin Faydaları

2.2.1. Etriye Kesme Kuvvetini Karşılar

Bilindiği üzere kirişlerde meydana gelen kesme kuvveti, kesitlerde 45º’ye yakın bir açıda gerilme ve dolayısıyla çatlaklar oluşturur. Kesitte meydana gelen bu gerilmeleri, enine donatı dediğimiz etriyeler karşılayarak bir gevrek kırılma türü olan kesme göçmesini engeller. Kesme kuvvetinin büyük değerlerde olduğu birleşim bölgelerine yakın bölgelerde bu sebeple etriye sıklaştırması uygulanır.

2.2.2. Etriye Boyuna Donatılara Klavuzluk Eder

Etriye, kesit içerisindeki boyuna donatılara klavuzluk ederek, kalıp içerisinde donatıların istenilen şekilde düzenlenmesini, inşaat demirinin dik ve düzgün bir şekilde tutulmasını sağlar. Tel ile boyuna donatılara bağlanan etriye beton dökümü sırasında donatıların yer değiştirmesini engeller.

2.2.3. Burkulma Boyunu Kısaltarak Burkulmayı Geciktirir

Etriyeler yüksek eksenel yük altında betonun ezilmesi ve boyuna donatının burkulmasını geciktirirerek, yapının göçmemesini sağlar.

2.2.4. Kolon ve Kiriş Ekseninde Meydana Gelen Çatlakları Önler

Etriyeler, elemanların eksenlerinde veya diyagonal şekilde oluşan gerilmeleri karşılayarak, kesitlerin çatlamasını engeller.

2.2.5. Sargılama Etkisiyle Beton Dayanımını Artırır

Etriye, kesit çekirdeğindeki betonu sargılayarak, betonun şekil değiştirmesini, dolayısıyla ezilmesini geciktirir. Etriyenin bu sargılama etkisi, elemanlara ekstra bir dayanım sağlar.

Ayrıca;

Etriye, kesitin daha fazla enerji tüketmesini sağlayarak sünekliğe katkıda bulunur,
Dairesel kesitli kolonlarda (fret) donatının sürekliliği ile tüm bu etkilerde artış sağlanır,

3. Etriyelerin Düzenlenmesi

Etriyelerin, donatıda meydana gelen çekme kuvveti sonucunda açılması, etriye ucunun beton içerisine bükülüp aderansın sağlanmasıyla engellenir. Bu amaçla donatının kanca şeklinde kıvrılma açısı, kıvrılma çapı ve uç uzunluğu gibi belirli özellikler belirlenmiştir. Buna göre;

Etriyeler uçlarının 135° olarak kıvrılması gerekmektedir,
Kıvrılan uç en az donatı çapının 6 katı uzunluğunda bırakılmalıdır. Bu uzunluk Ø8 için minimum 5 cm’dir.
135° kıvırma en az, donatı çapının 5 katı uzunlukta bir çap olacak şekilde yapılmalıdır.

3.1. Etriye ile Fret Arasındaki Fark

Fret; yukarıda da bahsedildiği gibi, enine donatıyı daireslel çekilde saran etriye çeşididir. Fret’lerin etriyeye göre, kolonun davranışına etkileri bakımından önemli farkları vardır. Fretli ya da etriyeli kolonlara eksenel yükleme yapıldığında bir aşamadan sonra çekirdek dışındaki kabuk dediğimiz alanda kırılma ve dökülmeler başlar. Fakat etriye çekirdek betondan gelen basıncı eğilme davranışıyla karşılarken; fret, basıncın donatıya radyal şekilde etkimesiyle bu etkiyi eksenel olarak çekme davranışıyla karşılar. Bu fark da kolonun dayanımına ve sünekliğine ekstra bir katkı sağlar. Etriyelerde meyrana gelen açılma ya da şişme gibi davranışlar, spiral şekilde oluşturulmuş fretlerde meydana gelmez.

Etriye tasarım ve kuralları ile ilgili diğer içeriklerimize aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.