Düzenli Yapı Tasarım İlkeleri
Deprem riski olan bölgelerde uyulacak ilk kural yapının düzenli olmasıdır yani, binanın formunun ve taşıyıcı sisteminin düzenli olarak tasarlanmasıdır.
Yapının formunun düzenli olabilmesi için gerek planda, gerekse kesit ve cephede basit ve simetrik formlar kullanılması gerekmektedir. Örneğin ‘L, T, U’ vb. formlar, planda en ile boy arasındaki büyük farklılıkların olduğu yapılar düzensiz olarak kabul edilirler. Plandaki geometrik düzen kesitte de aynı şekilde geçerli olmalıdır. Yani, çıkmalar ve geri çekmeler, ayrıca galeri katları gibi boşluklar ancak belirli sınırlar içinde yabılabilirler.
Üst üste gelen katlarda geri çekilen katın taban alanı, alttaki katın taban alanının %50’sinden az olmaması gerekir. Bu ölçütlere uyulduğu oranda düzenli bir tasarım yapılabilir. (DEPREM ETKİSİ ALTINDA TASARIMDA DÜZENSİZ BİNALAR)
Bir yapının taşıyıcı sisteminin düzenli olabilmesi için ise onun tüm kütlesinin ağırlık merkezi ile rijitlik merkezinin yani taşıyıcı sisteminin (kolon, taşıyıcı duvar) ağırlık merkezinin çakışması gerekir. Yapının taşıyıcı sisteminde kolon ve perde duvarlar, binanın kütle merkezi etrafında birbirinin kütlelerini dengeleyecek şekilde tasarlanırsa bu şart sağlanmış olur. Eğer farklı ağırlık merkezleri oluşursa yapı deprem kuvveti karşısında taşıyıcı sistemin ağırlık merkezi etrafında burulacak veya ötelenecekdir. Bir yapının geometrisi basit hatta simetrik olsa dahi eğer rijitlik merkezi ile kütle merkezi çakışmıyorsa yapıda burulmalar gerçekleşebilir. Rijitlik merkezi ile kütle merkezi yapının en ve boyunun %20’sini aşan bir farklılık gösteriyorsa yine yapıda burulma etkisi kritik sınırlara girmiş olur (Celep, 1999,70). Özellikle planda düzensiz şekile sahip yapılarda deprem yükleri altında yapı bloklarının farklı hareketi sonucu burulmaya maruz kalır. Bu nedenle simetrik yapılar veya dilatasyonlarla birbirinden deprem salınımında çarpmayacak şekilde ayrılmış ve basit biçimlere bölünmüş yapılar tasarlanmalıdır.
Planda, taşıyıcı sistemin değişik açılarla birbirine bağlanması da bir başka düzensizlik nedeni oluşturur. Bir planın düzenli olabilmesi için mutlaka dik açılı olması gerekmez. Değişik açılarla düzenli bina tasarlamak kütleleri dilatasyonlarla bölerek elde edilir. Taşıyıcı sistemin düzenli olmasının yanı sıra sürekli olması da zorunludur. Bu nedenle planda kirişler sürekli olmalı, kolonlar ve taşıyıcı duvarlar ise tüm katlar yüksekliğince kesintiye uğramadan devam etmelidir. Gerek formu, gerekse taşıyıcı sistemi bahsedilen koşulları sağlamayan yapılara düzensiz yapı denir. Deprem bölgelerinde düzensiz yapı tasarlanmamalıdır. Ancak doğası bakımından bu kurallara uymayan yapı türleri vardır. Kablolar tarafından taşınan asma veya gergi yapılar; kabuklar, şaşırtmalı kafes yapılar bu gruba girer. Bu yapı teknolojileri ile yapılması zorunlu yapıların deprem güvenli olabilmesi için kendilerine özgün çözümler üretilir.
Düzenli Yapı Tasarım İlkeleri‘ne uygun yapı tasarlamak, can ve mal güvenliğinin sağlanması yanında, düzensizliklerin olumsuzluklarının giderilmesi için gereken maliyetten de tasarruf sağlamaktadır.
Kaynak: Ercümant Erman- Deprem Güvenli Mimari Tasarım
