Atrium ve Avlu Nedir? Çeşitleri ve Örnekleri

Avlu, bir yapının ya da yapı grubunun ortasında kalan, duvarlar ya da binalarla çevrili üstü açık alandır. Avlu, belirli sınırlar içerisinde bağımsız yapıları birbirine bağlayan ve kimi zaman özel kimi zaman ise yarı kamusal alan olarak değerlendirilebilecek bir alandır. Atrium ise avlunun Roma Mimarisi ve Latince’deki karşılığıdır. Etrüsk mimarisinde ise “atrio” olarak isimlendirilmektedir.

Mimarlıkta avlu olarak adlandırılan, Latince dil kökenli ‘Atrium’ Türk mimarisinde genelde üstü açık bırakılan yerlerdir ve birçok toplu etkinliğin düzenlendiği mekânlar olarak kullanılır. Avlular; bayramların kutlandığı çeşitli törenlerin yapıldığı, çocukların oyunlar oynadığı, yaz günlerinde yemeklerin yendiği, eğlencelerin düzenlendiği çok amaçlı yerlerdir. (Eyvan ve Revak Nedir? Nerelerde Kullanılır?)

Avlu; Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te “bir yapının veya yapı grubunun ortasında kalan üstü açık, duvarla çevrili alan, hayat” (Türk Dil Kurumu) olarak ifade edilirken, Türk Dil Kurumu Güzel Sanatlar Terimleri Sözlüğü’nde “bir yapının ortasında, önünde ya da arkasında duvarlarla çevrili üstü açık alan, yer” (Türk Dil Kurumu) olarak, Doğan Hasol’un Mimarlık Sözlüğü’nde “bir yapının ya da yapı grubunun ortasında kalan, çevresi kapalı, üstü açık alan” (Hasol, 1975) olarak, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi’nde ise “bir yapı ya da yapı topluluğunda çevresi kapalı, açık mekana verilen ad” (Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1997) şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi’nde yazdığına göre iç avlu yerine “harem” ve “dahiliye”, dış avlu yerine ise “halim” ve “muhavvata” kelimeleri de kullanılmaktadır. Avlular kapalı bir mekana girişin öncesinde ya da kapalı mekanların arasındaki ilişkilerin kurulması için yapı kütlesinin içinde olabilir. Bazı örneklerde ise avlu tüm yapı çevresini sarar.

Avlu mekanı, konut içindeki ve dışındaki toplumsallığı düzenleyen bir biçimde, yüksek sağır duvarların arkasında ve duvar boşlukları avluya bakan diğer yapısal kütlelerin odağında yer alarak, mahremiyet kadar güvenlik bakımından da işlevselliğe sahiptir.

Roma mimarisine göre avlu (atrium), servis alanlarını barındıran, ortasında yağmur sularının birikmesi için yapılmış bir yağmur havuzu yani “impluvium”un bulunduğu, ev yaşamının merkezi olan bir iç bahçedir.