Jeosit Nedir?
Jeosit; yerkabuğunun oluşumu veya evrimi sırasındaki bir olayı, bir süreci veya bir oluşumu ortaya koyan, kayaç-mineral – fosil topluluğu, istif, yer şekli, jeolojik yapı, doku türünden, bilimsel belge niteliği olan, bazı durumlarda ise görsel güzelliği de bulunabilen doğal oluşumlardır. En geniş kapsamıyla jeosit, güncel veya eski herhangi bir jeolojik süreci, olayı veya özelliği ifade eden kayaçlar, mineraller, fosil toplulukları, yapılar, istifler, yer şekilleri veya arazi parçalarıdır. Bu alanlara kısaca jeolojik sit alanları diyebiliriz.
Sit alanları araştırmacılar tarafından, eğer jeolojik – jeomorfolojik olarak önem arz ediyorsa jeosit, arkeolojik açıdan önem arz ediyorsa arkeolojik veya kültürel sit, biyolojik özellikleri bakımından önem arz ediyorsa biyolojik sit olarak sınıflandırılmıştır.
Jeositler; farklı oluşum özelliklerine göre;
- fosil sit alanları,
- yapısal (stratigrafik) sit alanları,
- tektonik sit alanları,
- sedimantolojik sit alanları,
- magmatik (volkanik) – metamorfik sit alanları,
- mineralojik ve ekonomik sit alanları,
- petrografik sit alanları,
- jeomorfolojik sit alanları (jeomorfosit),
- hidrojeolojik sit alanları
olarak alt başıklarda kategorize edilebilmektedir.
Yerbilimlerinin bütün alanlarını kapsayacak şekilde, jeositleri on ayrı kategori veya grup içinde toplanmıştır;
- stratigrafik,
- ortamsal,
- volkanik-metamorfik-tortul petroloji, dokular ve yapılar, olaylar ve provensler,
- mineralojik, ekonomik,
- yapısal,
- jeomorfolojik yapılar, aşınma-depolanma süreçleri, yer şekilleri, arazi görünümleri,
- göktaşlarına ilişkin olaylar,
- kıta ve okyanus ölçeğindeki olaylar, levha ilişkileri,
- deniz altı,
- tarihi ve kültürel jeositlerdir (http://www.progeo.ngo/).
Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere jeositler; geçmişte veya günümüzde jeolojik bir olayı, süreci veya özelliği karakterize eden, bilimsel değeri bulunan jeolojik (kayaç, mineral, fosil, yapı, vb) veya jeomorfolojik (yer şekilleri) unsurlardır. Jeositlerde boyut ve ölçek sınırlaması yoktur.
Jeolojik miras ise önemli bilimsel veya estetik ile görünüm değeri olan, doğal veya insan eliyle yok olma tehdidi altındaki jeosittir. Jeosit ve onun daha özel hali olan Jeolojik Miras kayaç, fosil, mineral, istif, yapı vb. somut objeler olup, yerkürenin geçirdiği önemli olayların ürünleri veya belgeleridir.
Jeositler, oluşumları ve görüntüleri ile ilgi çekici olan, ender bulunan ve bu nedenle korunma altına alınması gereken oluşumlardır. Korunma kapsamında farklı başlıklara dâhil edilse de jeositler, jeoturizm potansiyeli yüksek olan ve ekonomik olarak kazanç sağlayan oluşumlardır.
