Dolu Savak Nedir? Dolu Savak Çeşitleri
Dolu Savaklar, barajlarda, fazla suların alınmasını ve akıtılmasını sağlayan yapılardır. Dolu Savaklar, taşkın sularını baraj gövdesine ve yamaçlara zarar vermeden veya aşınmalarına neden olmadan boşatırlar. Dolu savaklar, barajlardaki en yüksek su seviyesine ulaşıldıktan sonra çalışmaya başlar. Dolusavaklar, genelde baraj gövdesinin üzerinde, barajın bir veya iki yanında, tabanda, yamaç içinde veya rezervuarda olabilirler. Bulunduğu yere ve şekline göre isim alırlar. (Baraj Nedir? Baraj Tipleri ve Çeşitleri)
Dolu Savak Çeşitleri Nelerdir?
Üstten akan dolu savak
Üstten akan dolu savak, baraj gölündeki suyu mansaba boşaltan basit bir savak yapısı olup suyu barajın üzerinden aşırarak boşaltır. Bu uygulamanın gerçekleştirildiği projelerde baraj tepesi tamamen su altında kalır.
Üstten kapaklı savak
Üstten kapaklı dolu savaklar barajın üzerinde yer alan bir köprü şeklindedir. Baraj üzerindeki bu açıklıklar ya da kapaklar ya tamamen elle veya otomatik olarak açılır ve kapanır.
Yandan çevirmeli dolu savak
Yandan çevirmeli dolu savaklar barajın yanında eksene dik veya dike yakın olarak uzanan kanal şeklindedir.
Kuyu tipi dolu savak
Kuyu tipi dolu savak, barajın rezervuarında, hemen hemen dik kuyu şekilli dolu savak yapısıdır. Rezervuarın maksimum su seviyesinde yer alan huni biçimindeki bölümden giren taşkın suyu baraj gövdesinin altında bulunan yaklaşık yatay tünele ulaştırarak boşalır.
Dip savak
Dip Savak, baraj gölündeki fazla suyu ve bazen da baraj gölü tabanında çöken malzemeyi boşaltmak için kullanılan savak yapısıdır. Genellikle taşkınlar sırasında fazla miktarda malzeme taşındığında dip savaklar açılır ve malzeme su ile birlikte baraj gölünden uzaklaşır. Hemen ardından dip savaklar tekrar kapanarak su tutulmaya devam edilir.
Tehlike savağı
Bazen taşkın sulan normal savak kapasitelerini de aşabilir. İşte bu gibi durumlarda çalışarak suyun boşaldığı yapılara tehlike savağı adı verilir. Topografyadaki hafif bir çukurluk bu amaç için yeterlidir.
Dolu Savak Türünün Seçimi
Dolu savak hacmi ve türü ile doğal sınırlamalar baraj türünün seçiminde etkin olan faktörlerdir. Dolusavak gerekliliği birincil olarak akarsu ve yüzey sulannın karakteristikleri ile belirlenir. Ancak, bu gereklilik barajın hacmi/türü veya saha koşullanndan bağımsızdır. Dolusavak türünün seçiminde akarsuyun büyüklüğü özellikle dikkate alınmalıdır. Örneğin, büyük potansiyele sahip bir akış durumunda özellikle dolu savak baskın yapı durumunda olur ve baraj türünün seçimi ise ikincil durumda olur (USBR, 1987).
Büyük bir dolu savak yapısının maliyeti, toplam proje maliyeti içerisinde dikkate değer bir orana sahiptir. Bazı durumlarda, üstten akan beton barajda olduğu gibi, baraj ve dolu savak yapılarının birleştirilmesi daha uygun olabilir. Toprak dolgu barajlar bu konuda bazen avantajlar sağlayabilir. Örneğin; baraj malzemesinin kazılarak alındığı uygun yerler dolu savak kanalı olarak kullanılabilir. Küçük dolu savak ihtiyacı dar vadilerde bile toprak veya kaya dolgu baraj seçiminde etken olabilir (USBR, 1987).
Toprak veya kaya dolgu barajlarda üstten akan beton dolu savak uygulaması genellikle göz korkutucudur, çünkü en yalın dizayn kabullenmeleri ve kaygılar yenilmelerin önceden engellenmesini gerektirir. Bu tür dizaynlara ilişkin doğal sorunlar yapıdaki farklı oturmalar ve rezervuarın dolmasından sonra meydana gelen yüklemenin sonucu olarak temelinin durumudur. Bu ek yüklerin oluşmasından sonra ortaya çıkması olası diğer sorunlar ise; savak betonundaki kırılma veya bir açıklığın oluşması ile kanaldan baraj dolgusuna sızmalann oluşması, bunun sonucu olarak borulanma ve yıkanma ile malzemenin taşınmasıdır. Bahsedilen bu sorunlara karşı alınabilecek, beton kaplamanın kalınlığının artışı, çelik donatı miktarındaki artış, kazılar, eklemlerin iyileştirilmesi, drenaj gibi önlemler maliyetlerin artışında çok önemli bir pay sahibi olacaktır. Bu nedenle, dolu savak seçiminde diğer alternatiflerin değerlendirilmesi gerekir.
En yaygın kullanılan ve arzu edilen dolu savak düzenlemesi, baraj yapısından ayrı noktada veya baraj sınırının dışında bir veya her iki abatmanda gerçekleştirilecek kazı ile oluşturulacak kanalların kullanımıdır. Ancak bu koşul her zaman sağlanamayabilir.
Barajlar Neden Yapılır? Niçin İnşa Edilir?
