İlk Kadın İnşaat Mühendisi Sabiha Gürayman
Cumhuriyetin ilk kadın inşaat mühendisi Sabiha Gürayman‘ın Kutuluş Savaşının ardından ülkedeki eğitimli insan eksiğinin kadınların da eğitime katılmalarıyla azaltılmasında ve yerle bir olan ülkenin yeniden inşaasında örnek çalışmalar vermesiyle adını ülke tarihine kazımıştır. Ayrıca Anıtkabir ve TBMM‘nin inşaatında ülkenin ilk kadın inşaat mühendisinin çalışması, Atatürk’ün kadınların eğitim ve iş hayatına dahil edilmesine verdiği önemi tekrar vurgulamıştır.
Cumhuriyetin ilk kadın inşaat mühendisi Sabiha Gürayman anlatiyor: “”İstanbul’a gelir gelmez hemen okul arkadaşim Nesibe’ye uğramıştım; Mühendis Mektebi’ne bu yıl (1927) kız öğrenci alınacağını söyledi. Koşup gittik. Kayıtlar o gün kapanıyordu. Giriş sınavlarına ise iki günkalmıştı. “Boşuna yorulma kızım” dediler. Tepem atmıştı. “Beyefendi! Siz bana kayıt şartlarını söyleyiniz” dedim.”
Sabiha Gürayman 1933’te Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisi oldu. Anıtkabir dahil, pek çok kamu projesinde çalıştı. Ankara-Beypazarı yolu üzerindeki “kız köprüsü”, adını Sabiha Hanım’ın şantiye günlerinden alır. Sabiha hanım, 2003 yılında vefat etmeden önce tüm varlığını İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı‘na bağışladı.
“Yaşamak faaliyet demektir. Bir toplumun bir uzvu faaliyette bulunurken diğer uzvu atalet içinde olursa o toplum felç olmuştur. Dolayısıyla toplumumuz için ilim ve fen lazım ise bunları aynı derecede hem erkek hem de kadınlarımızın elde etmeleri gerekmektedir. Kadınların en büyük vazifesi analıktır, ilk terbiye verilen yer ana kucağı olduğu düşünülürse bu vazifenin önemi layıkıyla anlaşılır. Milletimiz kuvvetli bir millet olmaya azmetmiştir. Bugünün gereklerinden biri de kadınlarımızın her hususta yükselmelerini sağlamaktır. Bu sebeple kadınlarımız da ilim ve fen sahibi olacaklardır. Erkeklerin geçtikleri bütün tahsil derecelerinden geçeceklerdir. Sonra kadınlar erkeklerle yürüyerek birbirinin yardımcısı ve destekçisi olacaklardır…”
Atatürk 1923 yılında İzmir’de halka hitap ederken kadının ekonomik ve sosyal hayatta yer almasının ne kadar önemli olduğunu yukarıdaki bu sözlerle ifade etmiştir. Ülkenin ekonomik, sosyal-kültürel her alanda gelişip ilerlemesi için vatandaşların bilgi sahibi olması gerekir.
Bu hem erkek hem de kadınlarımızla birlikte olmalıdır. Dünün ve bugünün başarılı insanları ilk gözlerini açtıklarında annelerini gördüler, onları örnek aldılar. Aslında kadının çocukları eğiten, yetiştiren bir taraf olduğunu düşünürsek kız çocuklarına ve erkek çocuklarına iyi bir terbiye, okul öncesinde iyi bir eğitim vermesi için kadınların da bu eğitimden geçmiş olmaları lazımdır. Bilindiği gibi Türk kadını Kurtuluş Savaşı’mızda cephede savaşan erkeklere tüm gücüyle destek vermiştir. Cepheye erzak ve cephane taşımışlardır, yaralı askerlere hastabakıcılık yapmışlardır. Tüm dünya tarafından bilindiği gibi kadınlarımız her alanda çok başarılı olmuşlardır.
Türk kadını kamusal alana ilk öğretmenlik mesleğiyle dahil olmuştur ve daha sonra ebelik hizmetini yapmışlardır. Zamanla kadınlar halı dokumada, ipek ve tütün fabrikalarında dikiş-nakış işlerinde çalışmaya başlamıştır. Bu çalıştıkları alanda gayet başarılı olan kadınlarımız neden bilim konusunda ve eğitim konusunda da bir şeyler yapmasınlar? Ve yaptılar çok da başarılı oldular. Cumhuriyet tarihimizde her biri farklı konularda cesurca mücadele ile başarı elde etmiş, örnek alınacak birçok kadın öncülerimiz vardır. Bunlardan biri de ilk kadın inşaat mühendisi olan Sabiha Rıfat Gürayman‘dır.
“Yüksek Mühendis Mektebi’nin İlk İki Kız Öğrencisinden Biri Olmuş”
1927-1928 öğrenim yılında ilk defa Yüksek Mühendis Mektebi’ne kız öğrenci alınacağı haberini tesadüfen duyan Sabiha Rıfat Gürayman, kız arkadaşı Melek Ertuğ ile birlikteçok zorluklarla mektebe kayıt yaptırmayı başarmışlardır. Yüksek Mühendis Mektebi’nin ilk kız öğrencilerinden olduğu için kendisine dikkatle, merakla bakan gözlere aldırmadan okuluna devam etmiştir. Sabiha Rıfat Gürayman, bir asker çocuğuydu ve babasının görev yerinin sürekli değişmesi nedeniyle çok zorluklar yaşamış ama kararlılığından hiç vazgeçmemiş ve 1933 yılına Yüksek Mühendis Mektebi’nden başarıyla mezun olmuştur.
Sabiha Rıfat Gürayman’ın hayatının konu alındığı “Uçan Parmaklar” adlı belgeselde Gürayman’ın dayısının kızı Türkan Yurdagül onun çalışkanlığını okumaya olan hevesini şu sözlerle dile getiriyor:
“Çok akıllı bir kızdı ben onu okutmak için İstanbul’da kaldım derdi babam. Gece yarısı bir bakarım ki gaz lambasını yakardı diyor. Ne oldu Sabiha derdim, dayıcım bir yere takıldım oraya çalışacağım dermiş o da dermiş ki uykunda da mı anlatıyrsun sen bunları. Çok çalışkan her tuttuğunu koparan bir kızdı derdi ve babam onu çok severdi.”
Dünyada ilk kadın mühendis olduğu düşünülen Elizabeth Bragg 1876 yılında Berkeley‘den mezun olurken neredeyse yarım asırlık bir farkla Türkiye’de ilk iki kadın mühendis 1933 yılında mezun olmuşlardır. Sabiha Rıfat Gürayman, Yüksek Mühendsi Mektebi‘ni bitiren ilk iki kızdan biriydi. Arkadaşı Melek Ertuğ’un evlenerek mesleğe devam etmediği için iş hayatında bir süre yalnız kalmıştı. Gürayman, ilk olarak Bayındırlık Bakanlığı’na başvurup o zamanki adı Nafia Vekaleti’nde ilk görevine başlamıştır. İş hayatının ilk zamanları insanları kendine kabul ettirmekle uğraşmak zorunda kalmışsa da bir kadının inşaat mühendisi olabileceğini düşünemeyen herkese başarısıyla kendisini kabul ettirmiştir ve zamanla etrafındaki kadın erkek herkesin saygısını kazanmıştır.
“Beypazarı halkı ona ithafen köprünün ismini “Kız Köprüsü” koymuş. O yıllarda savaşlarla yıkılmış olanülkemizin yeniden inşa edilmesi için yapılanimar çalışmalarına Yüksek Mühendis Mektebi’nin ilk mezunları yetişmiş. Mühendisler şehir dışına gönderilmeye başlanmış ancak deneyimli mühendislerin gönderilmesi uygun görülmüştür. O dönemde Ankara-Beypazarı karayolunun 86. km’sine yapılacak olan köprüde görev almak isteyen Sabiha Rıfat Gürayman isteğini dile getirmiş ancak isteği o zamanın valisi Nevzat Tandoğan tarafından uygun görülmediği için geri çevrilmiştir. Şartlara bakmaksızın ne olursa olsun gideceğini ısrarlı bir istekle tekrar bildirerek görevi almış ve büyük görev aşkıyla başlamıştır. Kısa sürede şantiye hayatına uyum sağlayarak hem beraber çalıştığı arkadaşlarının hem de köylü halkının sevgisini ve saygısını kazanmıştır. Pek çok kez inşaatı bırakarak gitmek isteyen işçileri ikna edip geri döndürmüş ve o dönemin en zorlu projelerinden biri sayılan bu köprünün yapımında örnek olacak bir azimle çalışmıştır. Başarıyla köprüyü bitirmişlerdir. Sonraları çalışmalarını takdir eden Beypazarı köyü halkı Sabiha Rıfat Gürayman’a temsilen köprünün ismini “Kız Köprüsü” diye anmışlardır.
“Anıtkabir Meslek Hayatımın En Büyük Eseriydi”
Bu başarılı çalışmasından sonra Sabiha Rıfat Gürayman yine birçok okul, köprü ve bina yapımında da görev almıştır. Fakat meslek hayatının en önemli eseri olarak gördüğü Anıtkabir inşaatında 10 yıl süreyle kontrol mühendisi olarak görev almak Gürayman’ı çok onure etmiştir. Çünkü Atatürk’ün emri ile 1927-1928 öğrenim yılındailk defa Mühendis Mektebi’ne kız öğrenci alınmaya başlanmasıyla birlikte kadınlara çağdaşlık yolu açılmıştı ve Sabiha Rıfat Gürayman mektebe kaydını yaptırıp başarılı bir inşaat mühendisi olarak mezun olmuştu. Ord. Prof. Emin Onat ve Prof. Orhan Arda tarafından projesi çizilen Anıtkabir’in kontrol mühendisliği görevini layıkıyla bitirip “Türk kadınına çağdaşlık yolunu açan Atatürk’e olan borcumun bir bölümünü ödeyebilecekitm” demiştir. Anıtkabir inşaatında bir kadın mühendisin görev yapması sadece Türkiye’de değil dünya çapında bir yankı uyandırmıştı. Anıtkabir’i ziyareti sırasında inşaatın başında bir kadın mühendis ile karşılaşan Yunanistan Başbakanı Venizelos, Sabiha Rıfat Gürayman‘ı tebrik edip ülkesinde ondan büyük övgüyle bahsetmiştir. Gürayman, TBMM inşaatında da aynı dönemde görev yapmıştır.
“Sabiha Rıfat Hanım Tüm Servetini Şehit Çocuklarının Eğitimine Bağışladı”
Sabiha Rıfat’ın kendiside bir asker çocuğu olduğu için şehit çocuklarının okuması gerektiğini düşünmüştür. Bu yüzden de çalışma hayatında elde ettiği tüm servetini İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı’na ve Fevzi Akkaya Temel Eğitim Vakfı’na bağışlamıştır. Bu vakıflar araacılığıyla burslar vererek birçok şehit çocuğunun eğitim masraflarını karşıladı. Ve cumhuriyet tarihimizin ilk kadın inşaat mühendisi olan Gürayman 4 Ocak 2003 tarihinde 93 yaşında hayatını kaybetti.
Kaynak; TMOBB Mühendislik Öyküleri VII
