Binaların Ömrü Ne Kadardır? Hizmet-Servis-Tasarım Ömrü
İçerik
Belirli bir amaç doğrultusunda planlanan ve inşa edilen yapıların hem ekonomik hem de can güvenliği açısından belirli ömürleri bulunmaktadır. Bu amaçla binaların-yapıların hizmet ömrü ve tasarım ömrü gibi farklı tanımlamalar yapılmıştır.
“Binaların Ortalama Ömrü Ne Kadar?”
“Bir Binanın-Evin Ömrü Ne Kadar?”
Hizmet (Servis) Ömrü
Bir yapının veya yapı bileşenlerinin herhangi birisinin, bakım veya onarım için beklenmeyen maliyetler veya bozulmalar çıkarmaksızın kullanılabildiği esas süreye hizmet ömrü ya da servis ömrü denmektedir.
Binalar için Servis Hizmet Ömürleri
| Sınıf | Hedeflenen Servis Ömrü (yıl) | Yapı Türü |
| 1 | 1-5 | Geçici yapılar |
| 2 | 25 | Değistirilebilir yapısal elemanlar. Örnek: Demiryolu traversleri çatı makası gibi prefabrike elemanlar. |
| 3 | 50 | Binalar ve diğer genel yapılar. |
| 4 | 100 | Anıtsal yapılar, köprüler ve diğer insaat mühendisliği yapıları. |
(BS 7543:2003, TS EN 1991-1-1 ve TS EN 1994-2’e göre yapıların servis ömürleri)
Ancak bu değerlerin optimal değerler olduğu unutulmamalıdır. Örneğin, beton teknolojisi kurallarına uygun şekilde tasarımı yapılarak üretilmiş, sıkıstırılmış, kür edilmiş, geçirimsiz beton daha uzun servis ömrüne sahip olabilecektir.
Esas hizmet (servis) ömrü, kullanılan malzemelere ve maruz kaldıkları çevre şartlarına, bunların yanında tasarım ve inşaat sürecinin uygunluğuna bağlı olmaktadır. Tasarım, yapım ve kullanım süreci yapının servis ömrünü etkiler.Bu süreç aşağıdaki aşamalara ayrılabilir:
- Gerekli olan performans
- Kullanılan malzemelerle ilgili strateji
- Bakım stratejisi
- Tasarım
- İnşaat
- Bakım planı ve
- Kullanım ve bakım
Hizmet ömrü en azda kabul edilebilir değerlerde makul bir ekonomiyle düzgünce korunmuş bütün gerekli performans özelliklerinin karşılandığı periyod olarak tanımlanabilir. Hizmet ömrü sınırı teknik, ekonomik, fonksiyonel veya estetik bir nedenle belirlenebilir. Doğru bir performans geçmişi olmayan bir malzeme kullanıldığında veya yeni bir dış etkiye maruz kaldığında yeniden hizmet ömrü öngörüsüne ihtiyaç vardır. (Durabilite Nedir?)
Tasarım Ömrü
Beklenen kullanım koşullarına maruz bırakılan ve önceden belirlenmiş olan bir bakım planına göre bakımı yapılan bir yapı bileşeni için tasarımcının belirlemiş olduğu hizmet ömrü tasarım ömrü olarak tanımlanmaktadır.
Binalar için Tasarım Hizmet Ömürleri
| Kategori | Tasarım Hizmet Ömrü | Örnekler |
| Geçici | 10 yıla kadar | • Kalıcı olmayan inşaat binaları, satış ofisleri, işçi barakaları |
| • Geçici sergi binaları | ||
| Orta Ömürlü | 25 ila 49 yıl arasında |
• Çoğu endüstriyel binalar |
| • Çoğu park yapıları | ||
| Uzun Ömürlü |
50 ila 99 yıl arasında |
• Çoğu konut, ticari ve ofis binaları |
| • Sağlık ve eğitim binaları | ||
| • Uzun ömür kategorisi için tasarlanmış binalaron altında bulunan park yapıları |
||
| Kalıcı | Minimum 100 yıl |
• Anıtsal binalar (örneğin, ulusal müzeler, sanat galerileri, arşivler) |
| • Tarihi değeri olan binalar |
Yapı tipine göre tasarım ömrüne bağlı farklı hizmet ömrü tanımları kullanılmaktadır. Aşağıda belirtildiği gibi üç farklı servis ömrü tanımı yapılabilir:
- Teknik Servis Ömrü: Yapıdaki hasarın kabul edilemeyen bir durumuna kadar serviste geçen süredir.
- Fonksiyonel Servis Ömrü: Yapının fonksiyonel performansının tüm ilgili taraflar veya yapı sahibinden gelen gereksinimlere yanıt verebildiği sürece hizmette geçirdiği süre olarak tanımlanmaktadır.
- Ekonomik Servis Ömrü: Yapının mevcut durumunun başka bir işlev için değiştirilinceye kadar hizmette geçirdiği süredir.
Tasarım ömrü bir dış duvarda malzemenin, parçanın, montajın veya inşaatın tasarımcı tarafından hayal edildiği amaçlandığı dönem olarak düşünülebilir. Amaçlanan tasarım ömrüne, tasarım aşamasının erken dönemlerinde karar verilmeli ve malzeme seçimine, tasarım detaylandırmaya, uygulama prosedürlerine ve bakım stratejilerine temel oluşturmalıdır. Bir dış duvarın tasarım ömrü bir bütün olarak binanın kategorisine ve ana inşaat sistemine göre belirlenmelidir. Tasarım aşamasından sonra malzemeler, parçalar ve montajlar, kalıcı, yenilenebilir ve sürdürülebilir, bakılabilir parçalar olarak sınıflandırılmalıdır. Ömür boyu, değiştirilebilir ve bakılabilir farklı parçalar belirlendiği zaman bu değiştirme işlemindeki zorluklar ve harcamalar hesaplanmalıdır. Her parça için performans ihtiyaçları listelenmeli ve hedeflenen tasarım için parçalar ve montajlar fonksiyon ihtiyaçları, maliyet ve ulaşılabilirlik tabanlarında sınıflandırılmalıdır.
Betonarme Binaların-Yapıların Ömrü Ne Kadardır?
Dünyada en yaygın kullanılan yapı malzemelerinin basında beton gelmektedir.
BS 7543-2003 ‘te betonarme elemanlar için tasarım ömrü 60+ yıl olarak belirtimişken gerçekleşen servis ömrü 20-30 yıl olarak belirtilmiştir.
Betonarme elemanların bozulmaları için etken olarak donatı korozyonu ve beton örtüsünün dağılması gösterilmiş, betonarme elemanların servis ömrünün artırılması için beton örtüsünün artırılması ve donatının kaplanması önerilmektedir. (BS 7543-2003 Tablo-4)
Su ve nem kimyasal reaksiyonlarda rol oynayan en önemli iki etkendir. Kimyasal reaksiyonlarla bozulmanın ilk aşamasından sonra, donma ve çözülmenin yıkıcı etkileri belirgin olarak karşımıza çıkar. Bu nedenle, betonarme malzemenin bulunduğu ortamdan suyu uzaklaştırmak yapımn servis ömrü açısından yararlı olacaktır.
“Su ve Nemin Yapılarda Neden Olduğu Hasarlar” yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
