Kargir Nedir? Kargir Malzeme ve Özellikleri
Doğal taş veya pişmiş toprak (tuğlanın), bir bağlayıcı harçla birlikte kullanılması ile elde edilen malzemeye “kargir” adı verilir. Kargir malzeme ile, “monolitik” (kütlevi) taşıyıcı elemanlar (duvarlar, destekler), kemer, tonoz ve kubbe gibi geleneksel taşıyıcı sistemler yapılmıştır. Kargir malzeme homojen bir malzeme olmayıp, “heterojen” bir malzemedir. Birim ağırlığı y=2,1 -2,2 ton/m³ arasında değişmektedir. Dış yükler altında farklı özellikler gösterir.
Kargir malzemenin taşıma gücü, yapımında gösterilen özene ve yapım telmiğine bağlıdır. Kargirin taşıma gücü yapım tekniğine bağlı olduğu kadar, yapıldıktan sonra, sertleşme süreci içindeki çevreden gelecek etkileme biçimlerine de bağlıdır.
Kargir malzeme, basınca belli limitlerde dayanır. Kargirin çekmeye karşı ise dayanıklılığı yok gibidir. Kargir malzemenin mukavemeti, içindeki bağlayıcı harcın mukavemetine eşdeğerdir. Bağlayıcı kireç harcı olan kargir malzemede basınç emniyet gerilmesi σ = 2-6 kg/cm2, horasan harçlı kargir malzemede ise σ = 15 ~ 30 kg/cm2 olduğu tahmin edilmektedir.
Horasan harcı yapımında kireç ve öğütülmüş tuğla tozu kullanılır. Horasanın mukavemeti kirecin kalitesine ve tuğla tozunun inceliğine bağlıdır. Bu nedenle eski yapılarda kullanılmış olan horasanın kalitesi ve mukavemeti yöresel koşullara bağlı olarak değişir. Örneğin: Orta Anadoludaki bir Selçuk devri yapısındaki horasanla, İstanbul’daki bir Osmanlı yapısındaki horasan aynı mukavemmette olamaz. Bir yapının restorasyonunda kullanılacak bağlayıcı, yapıda kullanılmış bağlayıcı üzerinde yapılacak “gözlem ve deneylerden elde edilecek bilgilere göre üretilmeli ve kullanılmalıdır”. Bunun için gerekli çalışmaların öncelikle yapılıp, yöresel koşullara göre kargir malzeme formülleri veya reçetelerinin hazırlanarak, restorasyon yapacakların kullanımına sunulmalıdır. Buna benzer çalışmalar, İsviçre’de Lausanne Üniversitesinde yapılmaktadır. Örneğin; ilkçağ Yunan, Roma, Gotik devri yapılarında kullanılmış harçların özellikleri ile harç bünyesine girmiş agregalann mineralojik özelliklerine varıncaya dek, tüm özellikleri ayrıntılı olarak incelenerek yeni bilgiler üretilmektedir.
Horasan çok geç sertleşen bir malzemedir. Mukavemetini çok uzun zamanda kazanır. Bu özelliğini bilen eski mimarlar yapımn temeli bittikten sonra üst yapıya başlamaları için, uzun bir süre yapıma ara verirlerdi. Örneğin: Mimar Sinan Edirne’deki Selimiye Camiinin temellerinin yapımından sonra uzun süre kaybolmuş, sonra ortaya çıkarak üst yapıya devam etmiştir. Restorasyonda kullanılmak üzere üretilecek horasanın sertleşme sürecini azaltmak ve mukavemetini kısa sürede kazanabilmesi için, bugün kullanılmakta olan katkı maddeleri horasan harcının içine katılabilir. Bu konuda gerekli deneyler yapılarak uygulamada kullanılabilecek sonuçlar bulunabilir.
