Merdivenlerin Tasarımlarına İlişkin Genel Koşullar
Genellikle merdivenlerin her şeyden evvel çeşitli kat ve bölümler arasındaki bağlantıyı kolay, rahat ve güvenli olarak sağlaması gereklidir. Bu bakımdan mekân organizasyonunu önemle etkileyen merdivenlerin plandaki yerleri açık ve seçik olmalı, yatay sirkülasyon kanalları ile ve girişlerle organik bir bağları bulunmalı ve insanları kendiliğinden, hiç bir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde çıkışlara doğru yöneltmelidir.
Merdivenler Nasıl Tasarlanmalıdır?
Esas merdiven tasarımları zemin kattan sonuncu kata ve sonuncu bodrum kattan zemin kata kadar aynı biçimde devam ettirilmeli ancak hiçbir zaman üst katlara çıkan merdivenler bodrum katlara inenlerin direkt devamı olmamalıdır.
Çeşitli merdivenlerden inen ve girişlere yönelen insanların karşılaşmaları engellenmeli, sokağa çıkmak için önce inmeye sonra çıkmaya veya tersine zorlayan düzenlemelerden kaçınılmalıdır. (100 farklı merdiven modelini buradan inceleyebilirsiniz.)
İkiden fazla katlı binalarda merdiven evleri diğer mekânlardan bağımsız olmalıdır.
Çok katlı (> 6) binalarda ayrıca bir asansör öngörülmeli ancak bu normal merdiven sayısını ve genişliğini azaltmak için bir neden olmamalıdır.
Tiyatro, sinema ve toplantı salonu gibi binalarda her salon ve balkon için en az iki merdiven tasarlanmalı, bu mekânlardan merdiven sahanlıklarına bir ara mekândan geçilerek çıkılmalıdır. Bir salon için öngörülen iki merdivenin başka bir salon için de kullanılabilmesi için genişliğinin yeterli olması sağlanmalı ve hiç bir nokta da kontr sirkülasyon oluşturmamalıdır.
Holler, koridorlar ve benzeri mekânlarla sahanlıklar arasındaki kapılar çıkış yönünde açılmalı veya çarpma kapı olmalı ve kapı kanatlarının normal sirkülasyonu engellememesi için sahanlıklar yeteri kadar genişletilmelidir.
Merdivenler tasarlanırken dikkat edilecek hususlar nelerdir?
MERDİVEN TASARIMI, kapladığı alana, işlevlerinin özelliğine ve sağlayacağı etkiye göre belirlenmelidir.
Yüksek olmayan (< 7 kat) apartmanlarda, sadece bir kat çıkan ve giriş hollerini galerilere ve asma katlara bağlayan merdivenlerin biçimi herhangi bir kurala bağlı değildir. Buna karşın resmi ve umumi binalarla okullarda ve yüksek (> 8 kat) konu bloklarında merdivenler düz kollu ve dikdörtgen basamaklı olmalıdır. Her halde binaların esas merdivenleri kısmen ya da tam dönel olmamalıdır.
Merdiven biçiminin kapladığı alanı etkileyeceği açıktır. Aynı koşullar altında yar genişliği, yüksekliği ve eğim oranları aynı olan çeşitli merdivenlerden, düz kollu olanlar kısmen dönel olanlar da tam dönel merdivenlere göre daha büyük alan kaplarlar.
MERDİVENLERİN ETKİSİ, konumuna ve özellikle biçimine bağlıdır. Düz kollu merdivenlerin, binada genellikle düşey ve yatay olan esas çizgileri eğimli olarak keseceklerinden, sert bir etkileri vardır. Buna karşın dönel merdivenlerin etkisi daha yumuşak ve rahattır. Ancak etki bakımından mekân koşulları önemle göz önünde tutulmalıdır. Büyük bir holün ortasında serbestçe yükselen merdivenlerin etkisi maksimumdur. Ancak kapladıkları alan çok büyüktür. Merdiven bir iç duvara dayalı ise etkisi güzel ve güvenlidir. Ancak hollerin uzunluk doğrultusunda düzenlenmeleri uygundur. Enine doğrultuda olurlarsa iç mekânı bir köşegen gibi kesecekleri için düz kollu değil de dönel olmaları yeğlenmelidir.
RAHATLIK bakımından merdivenler en az iki kollu olmalıdır. GÜVENLİK açısından ise kolların doğrultuları değiştirilmelidir. (Küpeşte ve Tırabzan Nedir?)
Merdivenlerde AYDINLATMA güvenlik açısından en önemli koşullardan biridir. Özellikle çıkış doğrultusuna ters yöndeki aydınlatma, basamakların birbirine gölge düşürmesine neden olacağından, tehlikelidir. Bu nedenle ışık rıht yüzeylerine doğru yöneltilmelidir.
Bütün binalarda merdivenlerin DOĞAL AYDINLATILMASINA VE HAVALANDIRILMASINA özen gösterilmeli, bunun için merdivenler dış cephelerde düzenlenmelidir. Ancak bu taktirde binanın iç ve dış görünüşleri önemli derecede etkilenecektir. Çünkü pencereler cephe düzenine uygun olursa bunları merdiven çirkin bir şekilde kesecek, ara sahanlıklara açıldığında da cephe düzeni bozulacaktır.
Pencerelerin kat sahanlıklarına açılması ise ya ışığın yetersiz olması ya da cephe düzeninin yeteri kadar sağlanmaması sonucunu doğuracaktır. Bu nedenlerle merdiven evinin dış duvarı ya geriye çekilerek bu bölgedeki cephe düzeni diğer bölgelerden ayrılmalı ya da dış duvar taşırılarak pencereler yan yüzeylerde açılmalıdır.
Cephe düzenini koruyabilmek için merdiven dış duvardan koparılarak arada bir boşluk bırakılabilir veya merdivenler kitlelerin kesişme noktalarında düzenlenebilir.
Umumi binalarda BASAMAK KAPLAMALARI‘nın AŞINMA DİRENCİ yüksek olan malzemelerden yapılması da güvenlik açısından önemlidir. Ancak özellikle çok sayıda insanın inip çıktığı merdivenler için granit gibi çok sert taşlar dışında hemen hiç bir malzemenin aşınma direnci yeterli olmadığından basamaklar paslanmaz metalden yapılan özel profillerle aşınmaya karşı korunmalıdır. Ayrıca kullanılan malzeme KAYGAN ve PARLAK olmamalı, her hangi nedenle kayganlaşmamak ve rıhtların belirginleşmesi için olanaklar ölçüsünde RENK ve DOKU bakımından TEKDÜZE olan malzemeler yanyana getirilmemelidir.
Merdiven tasarımlarının sağlamak zorunda oldukları İŞLEVSEL GEREKLİLİKLER, önem sırasına göre,
– MUKAVEMET
-YANGIN KORUNUMU
– SES YALITIMI
– ISI YALITIMI
– YAĞMUR VE RÜZGAR GEÇİRİMSİZLİĞİ’dir.
MUKAVEMET, tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibi merdivenlerde de kaçınılması olanaksız olan en önemli koşuldur.
Aynı derecede önemli olan, ikinci koşul ise YANGIN KORUNUMU’dur. Yangın halinde merdivenler kaçış yollarını oluşturacaklarından yangın olasılığı normal olan binalarda, her hangi bir noktadan bir merdivene kadar kuş uçuşu ölçüden uzaklık 30 m’den daha fazla olmamalı ve tehlike olasılığı fazla olan binalarda bu uzaklık azaltılmalıdır. Ayrıca kaçış yolları olarak kullanılan merdivenlerin yanıcı olmayan malzemelerden yapılması ve merdiven evinin duvar ve döşemelerinin de bina türüne göre 1/2 – 6 saat süre ile yangına dayanıklı olması gereklidir. Yüksek binalarda da (> 8 kat) yeterli sayıda merdiven ve asansörler dışında ayrıca en az bir adet YANGIN MERDİVENİ düzenlenmelidir. Yangın merdivenleri bina dışında olmalı, bunlara açık bir balkondan veya galeriden ve yangın önleyici kapılardan geçilerek girilmelidir. Yangın merdivenleri doğrudan doğruya sokağa veya bahçeye açılmalı ve zemin kattan başlayarak çatıya kadar çıkmalıdır.
Yüksek binalarda (> 8 kat) esas merdivenlere bir galeriden ya da açık bir balkondan geçilerek giriliyorsa duvarları yangına dayanıklı, kapıları yangın önleyici ve duman sızdırmaz olmak koşulu ile ayrıca bir yangın merdiveni öngörülmeyebilir.
SES YALITIMI merdiven tasarımlarında ikinci derecede önemli olan bir gerekliliktir. Çünkü insan trafiğinden oluşan hava ve darbe sesleri merdiven evi kanalı ile bütün katlara, duvar ve döşemeler yolu ile de bütün bitişik hacimlere yayılır. Özellikle otel, pansiyon, hastane, okul, kitaplık gibi binalarda olmak üzere bu seslerin kontrol altına alınması gereklidir.
Hava seslerinin yayılmasına karşı normal olarak merdiven evi duvarları yeterli bir engel oluşturur. Ancak kapıların da geçirimsiz olması gerekir ki bu olanaksızdır. Merdiven evinin duvar ve döşemeleri ise binanın duvar ve döşemelerinin uzantısı olduğu için darbe seslerinin bunlar kanalı ile yayılmasını engellemek çok pahalı olan özel önlemler gerektirir. Bu nedenlerle hava seslerinin yayılması planlama önlemleri ile azaltılmalı, yani merdiven ve asansör gibi gürültülü hacimler bir çekirdek içinde düzenlenerek yaşama ve çalışma mekânlarından hol ve koridorlarla ayrılmalıdır. Konut bloklarında bu amaçla merdivenin çevresine mutfak, banyo gibi hacimler yerleştirilebilir.
Darbe sesleri ise kaynağında yok edilmeli ya da azaltılmalıdır. Bunun için basamakların sessiz malzemelerle kaplanması yeterlidir. Örneğin otellerde rıht ve basamakların ve koridorların halı ile kaplanması darbe seslerini tümüyle ortadan kaldırır.
Merdivenlerde ayrıca konstrüktif hatalar nedeni ile birbirine sürtünen malzemelerden de çok rahatsız edici sesler oluşur. Bu seslerin tipik örneği ahşap merdivenlerde görülür.
Merdivenler, duvarlar tarafından korundukları için, duvarlarda alınması zorunlu olan ISI YALITIMI, YAĞMUR VE RÜZGAR GEÇİRİMSİZLİĞİ önlemleri dışında ek önlem gerektirmezler.
Kaynak: Düşey Sirkülasyon Araçları-Merdivenler-Prof. Abdullah SARI
