Drenaj Nedir? Neden ve Nasıl Yapılır? Drenaj Çeşitleri

Drenaj, yağmur ve kar suları gibi yer üstü suları ile diğer yer altı sularının kontrol altına alınması, yapıdan uzaklaştırılması, bir alanda toplanması ve yer altı su seviyesinin düşürülmesi için yapılan çalışmalar ve sistemlerdir.

Binalarda Su Yalıtımı Yönetmeliğine göre drenaj, “yeraltı su seviyesini düşürmek ve zeminde biriken suların yapıdan uzaklaştırılmasını sağlamak amacıyla uygulanan ve drenaj tabakası, drenaj boruları, kontrol ve bakım rögarlarından oluşan sistem” olarak tanımlanmaktadır.

İnşaat projeleri tasarlanırken, yapı kabuğu ve yapı elemanlarının belirlenmesinde suyun tahliyesi için kullanılan çatılar, saçaklar, denizlik ve benzeri elamanlar etkili olduğu gibi, arazi yapısına göre de toprak altı drenaj sistemleri kullanılmaktadır.

Kısaca drenajın tanımı, yeraltı su seviyesini düşürmek ve zeminde biriken suların yapıdan uzaklaştırılmasını sağlamak amacıyla uygulanan ve drenaj tabakası, drenaj boruları, kontrol ve bakım rögarlarından oluşan sistem olarak yapılmaktadır. Yapıya gelen su kaynakları dikkate alınarak yüzey suyu drenajı ve yeraltı suyu drenajı olmak üzere farklı drenaj uygulamaları yapılabilmektedir.

Drenaj Neden Yapılır?

Yapıların stabilitesi ve uzun ömürlülüğü çoğu zaman suyun alt ve üst yapıdan uzak tutulması ile doğru orantılıdır. Birçok yapı malzemesinin su ile temas etmesi bu malzemelerin zamanla performansını yitirmelerine sebebiyet vermektedir. Performans kayıpları, arzu edilen veya hesaplanan malzeme özelliklerinin elde edilememesi bu etkilerin başlıcalarındandır. Bu nedenle tüm yapı tasarımlarında drenaj sistemlerinin doğru bir şekilde modellenmesi çok önemlidir.

Drenaj (tahliye) sistemlerinin öncelikli olarak hedefi, yer altı sularını tahliye ederek, yapıya etki eden yer altı suyu basıncını azaltarak yapının zemin üzerinde dengede kalmasını ve yapı çevresindeki yer altı suyunun/neminin düşürülmesini sağlamaktır.

Bodrum katlarda sıklıkla karşılaşılan nem problemlerinin en önemli sebebi doğru şekilde oluşturulmuş bir drenaj sisteminin bulunmamasıdır. Ayrıca suyun varlığından meydana gelen hidrostatik basınç etkileri ile mevcut suyun donma ve çözülme sebebiyle yaratacağı etkilerin önlenmesi drenaj sistemlerinin diğer amaçlarıdır.

Drenaj işlemleri, yapılarda su kaynaklı etkileri önlemek amacı dışında çevredeki sel ve toprak kaymalarını önlemek için de yapılmaktadır.

Drenaj, yalıtım uygulamasını zorlayacak su basıncını azalttığı gibi, uygulama yapılacak alanın da kuru kalmasını sağlamaktadır. Ancak drenaj sistemleri tek başına yeterli değildir ve su yalıtım uygulaması yerine geçmez

Drenaj Ne Zaman Gereklidir?

Su geçirimliliği yüksek ve yer altı su seviyesinin düşük olduğu zeminlerde drenaj sistemlerine gerek yoktur. Bu zeminlerde sular daneler arasındaki boşluklardan kolayca akarak yapıda önemli bir etki meydana getirmeden yapıdan uzaklaşmış olur. (Yer Altı Suyunun Yapı Stabilitesine Olan Etkisi)

Doğal zeminlerde yüzeysel suların doğal olarak tahliyesini sağlayan kanallar bulunur. Fakat gerek yapılaşma gerekse kazı ve dolgu gibi işlemler neticesinde zeminlerin bu kendini tahliye etme özelliği bozulur. Dolayısıyla yapıların planlanmasında drenaj işlemleri ihmal edilmemelidir.

Drenaj sistemleri, yapıya etki eden yer altı suyunu “aza indirir”, su yalıtım, temel ve bodrum imalatlarının kuru ortamda yapılmasına olanak sağlar ve yer altı su basıncını azaltır. Ancak, drenaj sistemleri, suyu yapıdan tamamen yalıtamayacağı için hiçbir zaman su yalıtımına bir alternatif değildir. Drenaj sistemleri, sadece su yalıtımı ile birlikte kullanıldığı zaman etkili çözümler üretmiş olur

Bir binadaki drenaj sisteminin asıl görevi bina elemanlarına gelen suyun basıncını düşürmektir. Bu nedenle su yalıtımının yerine geçemez

Drenaj Nasıl Yapılır?

Drenaj sistemlerinin işlevselliğinin devamlılığı sağlandığı sürece, yapıların ömrünü önemli ölçüde uzatmaktadır.  (Durabilite Nedir?) Dolayısıyla drenaj sistemi yapı ömrü boyunca aktif olarak görev yapabilecek şekilde oluşturulmalıdır. (Yapıların-Binaları Ömrü Ne Kadardır?)

Drenajlar, uygulanacak arazinin yapısına, yapının konumuna, yapının toprak altındaki alanına ve derinliğine, zemin geçirimliliğine, topoğrafik şartlara ve yer altı su seviyesine göre planlanması gerekir.

Yapının konumu ve arazinin eğimi drenaj için önemli faktörlerdir. Eğer arazi eğimli ve temel altı geçirimsiz bir tabakaya sahip ise sular geçirimli tabalardan geçip, temel altındaki geçirimsiz tabakada birikmeye başlar. Biriken sular yapıya hidrostatik basınç uygulayarak yapıyı istenmeyen etkilere maruz bırakır. Bu durum, yapının sağlığı açısından drenaj sistemini zorunlu hale getirmektedir.

Drenaj Çeşitleri Nelerdir?

Drenaj sistemleri çevresel ve alansal sistemler olmak üzere ikiye ayrılır ve iki sistemin de amacı uygulandıkları yerdeki zemin suyunun, bina elemanına yaptığı hidrostatik basıncı engellemektir. Çevresel drenaj sistemi bodrum duvarları önünde; alansal drenaj sistemi ise zemine oturan döşemelerin altında oluşturulmaktadır. Alansal drenaj sistemi, çevresel drenaj sistemine bağlanmalıdır.

Drenaj çeşitleri;

• Geçici drenaj
• Kalıcı drenaj
  • Çevresel tahliye (drenaj)
  • Alansal tahliye (drenaj)

şeklinde sıralanabilir.

1. Geçici Drenaj

Geçici drenaj sistemi, yapı drenaj ve yalıtım sistemlerinin uygulanabilmesi için, yer altı su seviyesi altında kalan imalatlar için yapılır. Yapının, temel ve bodrum katlarının suyun olumsuz etkilerine maruz kalmaması için uygulanır. Uygulama, bir yapı çukuru açılarak yapılır. Bu çukur, temelin altında ve suyun birikmesini ve tahliye edilmesini sağlayacak büyüklükte olmalıdır. Açılan çukur sayesinde kuru bir zemin sağlanmış olur, grobeton, temel yalıtım, temel imalatı ve bodrum perde imalatları yapılabilir hale gelir. Geçici drenaj sistemi, suya karşı alınan tüm önlemler bittikten sonra uygun şekilde kapatılmalıdır.

2. Kalıcı Drenaj

Yapının, geçirimsiz bir tabaka üzerine kurulduğu, yer altı su seviyesinin altında olan ve yıllık yağış miktarının fazla olduğu bölgeler için, suyun yapı ömrü boyunca tahliye edilmesi gerekir. Bu durumda kalıcı drenaj sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Drenaj sisteminde su, toprak atına ve üstüne konulan yatak ve dikey drenaj borularıyla tahliye edilir. Sistemin devamlı olması için drenaj elemanlarının çalışma şekilleri bilinerek hareket edilmelidir. Kalıcı drenaj sistemleri çevresel ve alansal olarak ikiye ayrılır.

2.1. Çevresel tahliye (drenaj)

Çevresel drenaj sistemleri (tahliye sistemleri), yer altı su seviyesinin fazla olduğu ve bodrum perdelerine hidrostatik basıncın olduğu durumlarda uygulanır. Var olan yalıtımın uygulanıp korunabilmesi için yapılır. Bu sistemler bodrum perdeleri boyunca tüm yapı çevresine dolandırarak uygulanır. Zemin boyunca akan sular, drenaj boruları vasıtasıyla toplanır ve tahliye kuyularına iletilir. Drenaj boruları tıkanmaması içinde etrafına çakıl taşları serilmelidir.

2.2. Alansal tahliye (drenaj)

Alansal drenaj, yer altı sularının yapı temeli altında kaldığı durumlarda uygulanır. Yapı temeli, suyun kaldırma etkisinden korunurken, uygulanan su yalıtımının da korunması sağlanmış olur.

---

Kaynaklar;
Binalarda Su Yalıtımı Yönetmeliği
Zafer ÖZDEMİR-YAPILARDA YER ALTI SUYUNA KARŞI YAPILAN KORUMA SİSTEMLERİNİN UYGULANABİLİRLİĞİ VE GÜVENLİĞİNİN İNCELENMESİ
Şimşek, Z.-Yapı Yeraltı Kabuğunda Su ve Nem Sorunlarının Geçirimsiz Beton Malzeme ile Giderilmesinin Araştırılması