Kontrplak Nedir? Kontrplak Kalite Sınıfları

1. Kontrplaklar

Kontrplak, birkaç ince ağaç levha veya ağaç kaplamasının tutkal ile yapıştırılmış olduğu bir üründür. Kontrplakların kalınlığı 3-25 mm arasında değişir. Kontrplağın filmlenmiş haline de plywood denir. Plywood genelde inşaat kalıplarında kullanılır.

Kontrplağın önemli bir özelliği, birbirinin üstüne gelen kaplamaların liflerinin normalde birbirine dik olarak farklı doğrultularda birleştirilmesi sonucu dayanımlarının çok artırılmış olmasıdır. Farklı lif doğrultularında elde edilen bir diğer fayda nem değişiminden dolayı olan maksimum hareketin azalmasıdır. Çünkü daha büyük olan liflere dik doğrultudaki hareket, liflere bitişik kaplamalardaki lifler boyunca meydana gelen çok az hareket ile sınırlanır. Tek sayıda kaplaması olan (3, 5, 7 gibi) dengeli bir yapı değişmez olsa da genellikle çarpılma eğilimini azaltır. Üç tabakadan daha fazla olan kontraplak levhalar çok katlı olarak adlandırılırlar.

Kontrplak üretim şekli en eski olan endüstriyel ahşap malzemelerden biridir. Arkeolojik çalışmalarda 3500 yıl önce Mısır Medeniyetlerinin kullandığı ilk kontrplak örneklerine ait bulgulara rastlanmıştır. Çapraz yapıştırılmış ahşap katmanlar firavunların mumya tabutlarında kullanılmıştır.

Kontrplak terimi birkaç çeşit ahşap levha  için ortak olarak kullanılması gerçeğine rağmen sınıflandırmada ve şartnamelerde ki belirsizliği önlemek için, geleneksel tipteki kontrplak ile kontratabla ve lamine tabla gibi ürünler arasında kesinlikle bir ayrım yapılmalıdır. (OSB Nedir? OSB Levha Nerelerde Kullanılır?)

Kontrplak adından da anlaşılabileceği gibi kontra-plakalar elemektir. Yani ağaç levhaların, elyafları birbirine 90° gelecek şekilde üst üste yapıştırılmasından meydana gelen bir plakadır. Kontratabla özelliğini taşıyan bu levhaların marangozlukta kullanılma alanı çok geniştir.

Özel seçilmiş veya pahalı ahşapların sadece yüzey katları için kullanılması ekonomiktir. Kaplamalar kullanılmadan önce her zaman sınıflandırılır. Böylece farklı amaçlara uygun farklı sınıfta kontrplaklar üretilebilir. Kontrplakların doğal dayanıklılığı sadece kaplama türüne değil kullanılan tutkalın çeşidine de bağlıdır. (Ahşap Malzeme Özellikleri)

Kontrplak Ölçüleri-Kontrplak Boyutları

Kontrplak Kalınlık: 6-30 mm arasında değişmektedir.

Kontrplak En Boy Ebatı:

Kontplaklar;

• 250 cm x 125 cm
• 300 cm x 150 cm
• 244 cm x 122 cm
• 152,5 cm x 152,5 cm boyutlarında üretilmektedir.

1.1. Kontrplağın Yapısal Kullanım Alanları

Yapılarda değişik şekillerde kullanılan temel yapısal malzemelerden biri kontrplaktır. Yapısal kontrplağın bilinen en önemli avantajı; yüksek boyutsal kararlığı ve mekanik özelliklerinin çok değişim göstermemesidir. Yapı uygulamalarında kontrplak levhalar, termal, biyolojik, akustik, hijyenik ve dekoratif özellikleri sayesinde çok çeşitli şekillerde uygulanabilmektedir .

Kontrplak malzemenin bir diğer avantajı levhanın uzunluğunca gösterdiği direncinin, genişliği boyunca gösterdiği direncine neredeyse eşit olması ve bağlantı elemanlarının ayrılmasına karşı yüksek direnç özelliği sergileyip, tabakalı yapısı sayesinde kusurları dağıtarak direnç özelliklerini yükseltmesidir. Kontrplakların işlenilebilme kolaylığı olması sebebiyle düzgün levhalar elde edilebilmektedir. Çivi ve vida tutma direncinin de yüksek olduğu bilinen kontrplakların, kenarlarında bile çivileme işlemi uygulanabilmektedir.

Kontrplak inşaat kalıplarında tekrar kullanılabilme imkanı vermesinden dolayı maliyetleri azaltmaktadır. Yumuşak ağaç kontrplağı yapılarda daha çok dekoratif amaçlı kullanılır. Sert ağaç kontrplaktan üretilen malzemelerinin tam listesini çıkarmak imkânsızdır. Sert ağaç kontrplağın değerlendirildiği uygulamalara sandalyeler, mutfak ve banyo dolapları, masalar, duvar panelleri, sandıklar, bilgisayar ve televizyon mobilyalarının kullanımı örnek gösterilmektedir. (Ahşap İnşaatta Kullanılan Ağaç Türleri)

Depreme dayanıklı bina tasarımında kontrplak perde duvarlarda kaplayıcı malzeme olarak tercih edilmektedir. Depremden zarar gören yapılarda başlıca problemlerden biri; tamamıyla betonarmeden yapılmış ağır binaların çökmesi sonucu içinde bulunan her şeyin ezilerek yaşam alanı bırakmaması yüzünden az sayıda insanın kurtulmasıdır. Beton malzemenin ağır olması sebebiyle deprem sonrası kurtarma çalışmaları ağır makineler yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir. Ancak ahşap yapıların hafif olması sebebiyle depremden zarar gördüğünde içinde daha fazla yaşam alanı oluşturur ve can kayıplarının minimuma inmesine olanak tanır. Deprem sonrası ahşap yapılarda kurtarma çalışmaları ağır iş makineleri beklenilmeksizin balta, balyoz ve el testeresi gibi aletler ile hemen tedarik edilebilir.

1.2. Kontrplak Üretiminde Kullanılan Hammaddeler

Türk standartları tarafından kaplama üretiminde kullanılması uygun olan ağaç türleri; ceviz, dişbudak, karaağaç, kestane, meşe, çam, göknar, ladin, armut, ıhlamur, kavak, kayın, kızılağaç ve kiraz olarak bildirilmektedir. Kontrplak üretim teknolojisi açısından değerlendirildiğinde dağınık traheli yapraklı ağaç türleri daha uygun olmaktadır. Fakat yapraklı ağaç türlerinin yanısıra çam, ladin, duglas göknarı gibi iğne yapraklı ağaç türleri de kullanılmaktadır. Kaplama soyma açısından özellikleri iyi olan ağaç türlerinden üretilen kaplamalar yüzey tabakalarında, kaplama soyma özellikleri iyi olmayanlar ara tabakalarda kullanılmaktadır.

Kontrplağın yapı maksatlı kullanımında, kontrplak levhalarının direnç değerleri ve kullanım yerine uygun tutkalla üretilmiş olması önem taşımaktadır. Ticari amaçlı en çok kullanılan kontrplaklar bu önem sınıfında yer almaktadır. Bu tip kontrplakların üretiminde yapraklı ağaç türlerinin (kayın, huş, kavak vb.) yanı sıra iğne yapraklı ağaç türleri de (çam, ladin, tsuga vb.) kullanılmaktadır. Yapısal amaçlı kontrplakların kullanıldığı bir çok alanda estetik görünüm önemli olmamaktadır. Genel amaçlı değerlendirilecek kontrplakların kullanım yerinde fazla özellik aranmamaktadır.

2. Kontrplak Çeşitleri ve Kalite Sınıfları

2.1. Genel Görünüşlerine Göre Kontrplaklar

• Yapılarına Göre Kontrplaklar
  • Kaplama kontrplak
  • Odun özlü kontrplak (Kontrtabla)
    • Blok levha
    • Lamine levha
  • Kompozit kontrplak
• Şekil ve Formuna Göre Kontrplaklar
  • Düz
  • Kalıplandırılmış

2.2. Başlıca Özelliklerine Göre Kontrplaklar

• Dayanım Yerlerine Göre Kontrplaklar
  • Kuru ortamda kullanım için
  • Rutubetli ortamda kullanım için
  • Dış ortamda kullanım için
• Mekanik Özelliklerine Göre Kontrplaklar
• Yüzey Görünüşüne Göre Kontrplaklar
• Yüzey Durumlarına Göre Kontrplaklar
  • -Kumsuz levha
  • -Kumlu levha
  • -Önceden cilalanmış levha
  • -Kaplanmış levha (dekoratif kaplama, reçineli film, emprenye edilmiş kağıt.)

2.3. Kullanıcı İhtiyaçlarına Göre Kontrplaklar

• Genel amaçlı üretilen kontrplak
• Özel amaçlı üretilen kontrplak (yapı, kalıp vb.)

2.4. Kalitelerine Göre Kontrplaklar

1. Kalite Kontrplak

1. Kalite kontrplakların iki yüzü de genel olarak kusursuz kaplamalardan yapılmış ve zımparalanmıştır. Ancak kontrplak yüzeyinin en çok 1/8’i oranında iki adet hafif çatlaklıklar bulunabilir. Kayın kontrplaklarda da metrekarede on beş milimetre çapa kadar en çok üç tane sağlam budak bulunabilir.

2. Kalite Kontrplak

2. Kalite kontrplakların yalnız bir yüzü zımparalanmış olup gelişi güzel çizgi halinde ek yerleri, hafif renklenme, nokta budaklar, ondüleli kısımlar ve ur yerleri, 25 mm Çapa kadar sağlam budaklardan m2’de iki adet yamalı yer bulunabilir. Ayrıca kontrplak uzunluğunun 1/5’i oranında uzun ve 5 mm genişlikte macunla kapatılmış kenar çatlakları ile az miktarda tutkal lekesi de bulunabilir.

3. Kalite Kontrplak

3. Kalite kontrplaklarda aşağıda sayılan kusurlardan en çok dört tanesi toplanabilir. Tek tek dağıtılmış halde nokta budaklar, lif dönükleri, renklenme, kusurlu ek yerleri, ur yerleri, oyuklar ve reçine keseleri, m2’de çapı 25-60 mm.ye kadar dört tane sağlam budak, onarılmış yerler, çatlaklıklar, şerit yenik ve delikleri, tutkal leke ve taşmaları ile iç katlarda üst üste, binme ve açıklıklar bulunabilir.

4. Kalite Kontrplak

4. Kalite kontrplaklarda III. Kalitedeki kusurlardan hepsi bulunur. Anılan kusurların da dört yerine altı tanesi bulunmaktadır.

3. Yapısal Kontrplak Üretiminde Kullanılan Tutkallar

Kontrplak üretiminde tercih edilen tutkallar sentetik reçineler olarak bilinen yapıştırıcılardır. Sentetik reçineler, sıcaklık uygulaması ile sertleşen (termosetting) ve sıcaklık uygulaması ile yumuşayan (termoplastik) reçineler olarak iki temel grupta yer almaktadır. Sentetik reçineler suya karşı gösterdikleri direnç sayesinde doğal tutkallardan daha etkili performans göstermektedir. Reçine türleri, karakteristik özellikleri ve kullanım alanları aşağıda verilmiştir.

Reçine Türü	Karakteristik Özellikleri	Kullanım Yerleri
Fenol- Formaldehit (FF)	Suya dayanımı iyidir, kahve-kızıl renktedir, alkali ortamda sertleşme gösterir, normal şartlarda 105 °C’nin üzerinde sertleşme sağlar.	Dış ortam uygulamalarında, OSB, etiket yonga levha ve yapısal kontrplaklarda kullanılır.
Melamin-Üre Formaldehit (MÜF)	Suya dayanımı orta seviyededir, sıcaklık ile sertleşir, ısı katalizör sertleşmesini hızlandırır, renksizdir.	İç ortam uygulamalarında idealdir, dış ortam koşullarında kısıtlı uygulanabilir, dekoratif kontrplaklarda kullanılır.
Melamin Formaldehit (MF)	Suya dayanımı iyidir, sıcaklık ile sertleşir, ısı ve katalizör uygulanması sertleşmesini hızlandırır, renksizdir.	Dış ortam şartlarında sınırlı olarak kullanılabilir, lamine levhalara ve dekoratif kontrplaklara uygulanabilir.
Fenol-Resorsinol Formaldehit (FRF)	Suya dayanımı iyidir, rengi koyudur, zor yapışma şartlarında çok iyi performans gösterir, sertleşmesi oda sıcaklığında olur, ısı ve katalizör ile sertleşmesi hızlandırılır.	Dış ve iç ortam uygulamalarında iyi sonuç verir, iskele, köprü, lamine levhalarına uygulanabilir.
Resorsinol Formaldehit	Suya dayanımı iyidir, rengi koyudur, zor yapışma şartlarında çok iyi performans gösterir, soğukta veya sıcakta sertleşebilir, katalizör uygulanarak sertleşmesi hızlandırılır.	Ekstrem dış ortam şartlarında, gemi aksam uygulamalarında, laminant ve mobilyalarda uygulanabilir. ,

 

Kaynaklar:
Duygu YÜCESOY-KONTRPLAK KAPLI PERDE DUVARLARIN YAPISAL DAVRANIŞLARI ÜZERİNE BAZI ÜRETİM VE TASARIM FAKTÖRLERİNİN ETKİSİ
Aydın, İ. ve Çolakoğlu, G., 2005. Borlu Bileşikler ile Emprenye İşleminin Ağaç Malzemenin Yüzey Pürüzlülüğü, Islanabilme Yeteneği ve Yapışma Direnci Üzerine Etkileri, I. Ulusal Bor Çalıştayı Bildiriler Kitabı, Nisan, Ankara.
Baldwin, R. F., 1995. Plywood and Veneer-Based Products: Manufacturing Practices, Miller Freeman Books, San Francisco, California, USA.